نام اصلی : ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی
زادگاه : غزنین
تاریخ تولد : سال 459
بیشتر...
شهرت: سنایی غزنوی
تاریخ وفات: سال 529
محل دفن: غزنین
ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی معروف به سنایی، از شعرا و عرفای بزرگ در قرن 5 و 6 هجری بوده است. سنایی در تاریخ 473 هجری قمری (1080 میلادی) در شهر غزنه چشم به جهان گشود. این شهر در کشور افغانستان امروزی قرار دارد. این شاعر از قصیده و مثنوی سرایان بزرگ ایران است. اشعار او با مضامینی عرفانی نزد پارسی زبانان بسیار زبانزد بوده است. سنایی غزنوی در ابتدا به کار مداحی و هجاگویی مشغول بوده، بعد از آن به وعظ و خطابه روی آورد و در آخر عارفی و شاعری را انتخاب کرد. او در زمان حکومت غزنویان می زیسته است. از آثار سنایی می توان به سیر العباد الی المعاد، حدیقة الحقیقة، طریق التحقیق، کارنامه ی بلخ و دیوان اشعارش اشاره کرد. این شاعر بزرگ در سال 545 قمری در شهر غزنه در گذشت. آرامگاه او نیز در همان شهر غزنه می باشد.
سنایی ( (Sanaiملقب به حکیم بزرگ در زمان حکومت شاهنشاهی غزنویان می زیسته است. او در شهر غزنه ایران که اکنون جزوی از کشور افغانستان است، متولد شد. این شاعر بزرگ به نام های دیگری همچون عوفی مجدالدین آدم السنائی و حاجی خلیفه آدم نیز شناخته می شده است. بعضی از ابیات او دلیل بر نام "حسن" برای او بوده است. سنایی در بیتی همچون "حسن اندر حسن اندر حسنم / تو حسم خلق و حسن بنده حسن" این احتمال که نامش در اصل حسن بوده است را قوت بخشیده است.
سنایی نیز در ابتدا به دربار شاهنشاهی غزنویان راه یافت. او در آن جا به مداحی می پرداخته اما بعدها دست از جهان و دنیای مادی شست و به یکباره شیدا شد.
اشعار سنایی به سبک قصیده، رباعی، غزل و مثنوی سروده شده اند. او در ابتدا شیوه ی گذشتگان همچون عنصری را دنبال می کرده است. بعد از سفر به مکه مکرمه او دچار دگرگونی روحی شد و همین باعث تغییر در اشعارش شد. سنایی دچار تحول در درون و انقلابی در افکارش شد. به همین دلیل از زندگی بی بند و بار گذشته اش فاصله گرفت و به زاهدی و پرهیزگاری روی آورد. از آن پس او در کنار مدح و هجو، اشعار عارفانه و زاهدانه سرود. اشعار او سرشار تاز آرایه های دور از ذهن و ردیف های سنگین بوه است. این سنگینی باعث می شد تا خواننده به تفکر واداشته شود.
شعر این شاعر بزرگ روان و خوش بیان بوده است. نصایح حکیمانه او بسیار پرشور بوده و هر مخاطبی را جذب خود می کند. گفته شده مضامین بلند اخلاقی و عرفانی برای اولین بار توسط سنایی به سادگی و از جان برخاسته سروده شده است. بعد از سنایی این ویژگی صلابت و روانی معنا، در آثار شاعرانی همچون سعدی و حافظ دیده شد.
سنایی در اشعارش تمام معلومات خود را به کار می برده است. از جمله او از آیات قرآن و احادیث به طرق گوناگونی در اشعارش استفاده می کرده است.
این قصاید از نوع زاهدانه عارفانه و اجتماعی انتقادی بوده است. در قصاید زاهدانه او به پند و اندرز مخاطب اشعارش می پردازد. همچون قصیده ی: مکن در جسم و جان منزل که این دون است و آن والا / قدم زین هر دو بیرون نه ، نه اینجا باش و نه آن جا.
قصاید با مضامین اجتماعی سنایی به افراد نابه کار جامعه پرداخته و از آن ها انتقاد می کند. مانند قصیده ی:
مرد هشیار در این عهد کمست / ور کسی هست به دین متهم است
زیرکان را ز در عالم و شاه / وقت گرمست نه وقت کرمست
اشعار او پرخاشگر و توفنده است؛ او در این قصاید به نکوهش دنیاداران پرداخته است. ستیز با زاهدان ریاکار و حاکمان ستمگر در اشعارش بسیار مشهود است.
سنایی دچار دگرگونی و عدم انحطاط معنوی این سبک شعری شد. او با استفاده از کلمات دوپهلوی عارفانه و صوفیانه، غزلیات را به بیان مناجات عارفان و عابدان تبدیل کرد. او در غزلیات به جای صحبت از معشوقان زیبارو، به معشوق ابدی یعنی خداوند اشاره می کرد و به مناجات با او می پرداخت. وارد شدن اصطلاحات عرفانی به غزل، ایهام و ابهام آن را زیاد کرد و همین باعث شد تا خواننده به دنبال تفسیر اشعار برود.
پیش از سنایی، مثنوی به بیان مفاهیم اخلاقی اشاره داشته است. این شاعر بزرگ با آوردن مسائل دیگری همچون عرفان و زهد، به مثنوی دگرگونی تازه ای بخشید. این شیوه بعدها مورد تقلید شاعران دیگری همچون عطار نیشابوری و مولانا قرار گرفت.
سنایی چند سالی از عمر خود را در سفر به بلخ، سرخس، نیشابور و هرات گذراند. زمانی که در شهر سرخس بوده است، مثنوی سیرالعباد الی المعاد را نوشت. فقر و تنگ دستی اقتصادی آن دوره در اشعار سنایی به چشم می خورد. در این مثنوی از موضوعات اخلاقی، آفرینش انسان و خردها سخن گفته شده است. این کتاب حدود 800 بیت است و با مدح سیف الدین محمد بن منصور قاضی سرخس به پایان رسیده است. مثنوی سنایی از مشهورترین منظومه های عرفانی است و به زبان های مختلفی در جهان ترجمه و چاپ شده است.
گویند زمانی که سنایی از سفر به بلخ، سرخس و نیشابور به شهرش غزنین برگشت، خانه ای نداشته و یکی از بزرگان آن زمان به او خانه ای بخشید. در این جا بود که این شاعر بزرگ تا آخر عمرش عزلت گزید. مثنوی حدیقة الحقیقة نیز در این زمان نوشته شده است. این کتاب به نام های دیگری همچون الهی نامه، حدیقه سنایی و فخری نامه نیز معروف است. حدیقة الحقیقة با ده هزار بیت در 10 باب و هر باب شامل چند فصل است. عناوین باب ها در نسخه های منتشر شده این کتاب متفاوت است. برخی آن را به زبان فارسی و برخی به زبان عربی نوشته اند. سرایش این کتاب در سال 524 قمری شروع و در سال 525 قمری به پایان رسید. در این کتاب شیوایی نظم و اسلوب بدیع شاعر به چشم می خورد و همین سبب محبوبیت در آن زمان شد. گفته می شود این کتاب دارای بیشترین سوگ سروده ها برای امام حسین (ع) است:
دری از بحر مصطفی بوده/ صدفش پشت مرتضی بوده/ او ز حیدر چو خاتم از جمشید/ او ز احمد چو نور از خورشید/اصل او از برای مختصی/ بوده جان نبی و صلب وصی دری از بحر مصطفی بوده/ صدفش پشت مرتضی بوده/ او ز حیدر چو خاتم از جمشید/ او ز احمد چو نور از خورشید/اصل او از برای مختصی/ بوده جان نبی و صلب وصی.
اي سنايي چو شرع دادت بار / دست ازين شاعري و شعر بدار
شرع ديدي ز شعر دل بگسل / که گدايي نگارد اندر دل
شعر بر حسب طب و جان سره ئيست / چون به سنت رسيد مسخره ئيست
شعرت اول که شاه تن باشد / نور صبح دروغ زن باشد
چون مرا پير عقل بپذيرفت / کردگارم به فضل بپذيرفت
مدد ناحفاظ و خس بود اوی / غلط مؤذن و عسس بود اوی
اشعار این کتاب بر وزن حدیقة الحقیقة می باشد. سرایش طریق التحقیق در سال 528 قمری به پایان رسید.
"در نگر تا که آفرید تاز برای چه برگزید ترا ؟
خاک بودی ترا مکرم کرد
زان پست جلوهٔ دو عالم کرد
از همه مهتر آفرید ترا
هر چه هست از همه گزید ترا
زمانی که سنایی برای سفر به شهر بلخ سفر کرده بود، اشعار این کتابش را سرود. کارنامه بلخ حدود 500 بیت با زبان طنز و مزاح دارد. در این کتاب مسعود بن ابراهیم غزنوی مورد مدح قرار گرفته است. نام دیگر این مثنوی نامه، مطایبه نامه می باشد. دلیل سفر سنایی به بلخ، امید به احسان خواجه اصیل الملک هروی بوده است. او در بلخ از احسان این فرد بهره مند شد ولی خیلی زود میانه آن ها به دلیل تند زبانی سنایی بهم خورد.
سروده های این کتاب حدود 1000 بیت است و به حقایق، معارف و حکمت اشاره دارد.
ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و و خدایی / نروم جز به همان ره که توام راهنمایی
همه درگاه تو جویم، همه از فضل تو پویم / همه توحید تو گویم که به توحید سزایی
تو حکیمی، تو عظیمی، تو کریمی، تو رحیمی / تو نماینده فضلی، تو سزاوار ثنایی
ای بس که بجویی و مرا باز نیابی / ای بس که بپویی و مرا باز نبینی
با ما به زبانی و به دل با دگرانی / هم دوستتر از من نبود هر که گزینی
من بر سر صلحم تو چرا بر سر جنگی؟ / من بر مهرم تو چرا بر سر کینی؟
غریب و عاشقم بر من نظر کن / به نزد عاشقان یک شب گذر کن
ببین آن روی زرد و چشم گریان / ز بد عهدی دل خود را خبر کن
ترا رخصت که داد ای مهر پرور / که جان عاشقان زیر و زبر کن
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3496
