نام اصلی : رخشنده اعتصامی
زادگاه : تبریز
ملیت : ایرانی
تخلص : پروین
تاریخ تولد : ۲۵ اسفند ۱۲۸۵
محل زندگی : تبریز و تهران
بیشتر...
شهرت: پروین اعتصامی
تاریخ وفات: ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ (۳۴ سال)
سبک نوشتاری: شعر مناظره‌ای، قطعه
علت فوت: حصبه
محل دفن: قم، حرم فاطمه معصومه، صحن امام رضا، آرامگاه خانوادگی
معروفترین اثر : دیوان اشعار
پروین اعتصامی با نام اصلی رخشنده اعتصامی در 25 اسفند سال 1285 در تبریز به دنیا آمد. از پروین اعتصامی به عنوان معروف ترین زن شاعر زن ایران یاد می شود که آثار فاخر زیادی را به جا گذاشته است. پروین اعتصامی در همان سنین کودکی فارسی، عربی و انگلیسی را توسط پدرش یاد گرفت و زیر نظر پدرش و اساتیدی مانند دهخدا و ملک الشعرا بهار سرودن شعر را آغاز کرد. یوسف اعتصامی پدر پروین از شاعران و مترجمان دوره خود بود که پروین را کشف کرد و در این مسیر هدایت کرد. پروین اعتصامی در بیست و هشت سالگی ازدواج کرد و به دلیل ناسازگاری و اختلاف از شوهرش جدا شد. سرانجام او در سن سی و پنج سالگی در اثر بیماری حصبه در گذشت. او در حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شد. بیست و پنجم اسفندماه به نام پروین اعتصامی نامگذاری شده است.
.jpg)
پروین اعتصامی در تبریز به دنیا آمد و زیر نظر پدرش پرورش یافت. در کودکی به تهران رفتند. پروین ادبیان عرب و فارسی را توسط پدرش آموخت. وی ازهمان سنین کودکی یعنی در هشت سالگی شعر گفتن را آغاز کرد. او با دیوان اشعار شعرای بلند آوازه ای نظیر فردوسی، ناصر خسرو، نظامی، مولوی، منوچهری، انوری و فرخی آشنا بود. پدر پروین با مشاهده این استعداد شگرف سرایش شعر را در قالب ها و وزن های مختلف شعر با پروین تمرین می کرد. همه این تمرین ها و تلاش ها سبب شد تا توانایی پروین در سرودن شعر در سن بسیار کم بالا برود. او در سن دوازده سالگی با سرون این شعر خود را مطرح کرد:
ای مرغک خرد، ز آشیانه
پرواز کن و پریدن آموز
تا کی حرکات کودکانه؟
در باغ و چمن چمیدن آموز
رام تو نمی شود زمانه
رام از چه شدی؟ رمیدن آموز
مندیش که دام هست یا نه
بر مردم چشم، دیدن آموز
شو روز به فکر آب و دانه
هنگام شب رمیدن آموز
پدر پروین همین اشعار را در یکی از مجله های معروف آن زمان به نام بهار منتشر کرد. پدر پروین با شاعران و دانشمندان مختلفی مانند علی اکبر دهخدا، ملم الشعرای بهار، عباس اقبال آشتیانی، سعید نفیسی و نصرالله تقوی رفاقت داشت. بعضی اوقات در خانه پدر پروین گرد هم می آمدند و پروین شعرهایش را برای آن ها می خواند و آن ها نیز او را به سرودن شعر ترغیب و تشویق می کردند. پروین در تیر ماه ۱۳۰۳ در مدرسه دخترانه آمریکایی که توسط خانم میس شولر مدیریت می شد شرکت کرد و تحصیلات خود را با موفقیت به پایان رساند. پروین از همان بدو تحصیل به ذوق و معلوماتی که داشت، توجه بسیاری را به خود جلب کرد. او در زبان انگلیسی هم بسیار مهارت داشت تا جایی که در بزرگسالی به مدت دو سال ادبیات فارسی و انگلیسی تدریس کرد. پروین اعتصامی قبل از ورود به مدرسه زبان های فارسی، انگلیسی و عربی را از پدر خود آموخت. او كتاب های بسیاری را به زبان انگلیسی می خواند. اعتصامی در تمام طول دوران تحصیلش و حتی تا پایان عمر با دختری آمریکایی به نام «هلن کاینز» نامه نگاری می کرد. پروین اعتصامی در اکثر سفرهای داخلی و خارجی همراه پدرش بود و طی این سفر ها تجربیات زیادی را کسب کرد. پروین اعتصامی در سال ۱۳۱۳ با پسر عموی خود ازدواج کرد. شوهرش رئیس شهربانی کرمانشاه بود و به دلیل نظامی بودن روحیه ای خشن داشت و با روح لطیف پروین در تضاد بود؛ بنابراین با توجه به اختلافات زیاد از یکدیگر جدا شدند. پس از این اتفاق تلخ، پروین مدتی در سمت کتابدار در دانشسرای عالی تهران مشغول به فعالیت بود. در همین حین سرودن شعر را نیز دنبال می کرد. مردم از اشعار پروین استقبال خوبی می کردند، او در میان مردم جا باز کرده بود و در مدت کوتاهی به شهرت رسید. با توجه به وضعیت آن دوران و فعالیت نکردن زنان در امور اجتماعی، برای مردم سخت بود که این اشعار را یک زن می سراید.
پروین اعتصامی در جشن فارغ التحصیلی خود از دبیرستان در خرداد سال 1303 سخنرانی کرد و درباره ی بی سوادی و عدم آگاهی زنان سخن گفت. این سخنرانی به «اعلامیه ی زن و تاریخ» معروف است.
دولت در دوران زندگی پروین اعتصامی رسمی داشت که به شاعران و دانشمندان مدال و نشان لیاقت اهدا کند و سپس در مراسمی از آن ها قدردانی می کرد. سال 1315 مدال درجه ی سوم لیاقت به پروین اعتصامی اهدا شد؛ اما او این مدال را رد کرد. او پیشنهاد تدریس برای ملکه و ولیعهد از طرف رضاشاه را نیز رد کرد؛ زیرا به دلیل اعتقادش به مبارزه با استبداد نمی توانست به خود اجازه دهد که در قصر و محیط اشرافی آن حضور یابد. او بعد از ردّ پیشنهاد مدال شعر «صاعقه ما سمّ اغنیاست» را سرود.
پروین اعتصامی پدرش را در دی ماه 1316 از دست داد و بعد از آن به علت علاقه ی زیادی که به پدر داشت بسیار منزوی گشت و تنها با خانواده ی سیمین بهبهانی رفت و آمد محدودی داشت. در همین زمان از طرف وزارت معارف از پپروین خواسته شد که به مناسبت «هفصدمین سال سرودن گلستان و بوستان» قطعه ای در ستایش سعدی بسراید.
.jpg)
پروین اعتصامی یک اثر منتشر شده بیشتر ندارد و آن دیوان اشعار اوست. دیوان پروین اعتصامی حاوی ۶۰۶ شعر شامل اشعار مثنوی، قطعه و قصیده می باشد. معروفیت پروین اعتصامی بیشتر به دلیل به کار بردن سبک شعری مناظره است. او ۶۵ قطعه به صورت مناظره دارد که مسائل اجتماعی را مطرح می کند و آن را سخت مورد انتقاد قرار می دهد. این مناظره ها در اشعار پروین بین اشیا و حیوانات نیز انجام شده است. اشعار پروین مضامینی مانند غنیمت شمردن زمان، پندهای اخلاقی، ایستادن در برابر ظلم و ستم و دفاع از حق مظلومان دارد.
مقدمه دیوان پروین اعتصامی با مقدمه ای از ملک الشعرای بهار آغاز می شود:
«دیوان پروین اعتصامی ترکیبی است از دو شیوه ی لفظی و معنوی که با سبکی منحصربه فرد اعتصامی آمیخته شده است. یکی از این دو شیوه خراسانی است خاصه استاد ناصر خسرو قبادیانی و دیگر شیوه شعرای عراق و فارس است به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه و از طرف معانی آثار او مابین افکار و خیالات حکما و عرفا در جریان است و در عین حال با سبک و اسلوب مستقلی که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جویی است ترکیب یافته و شیوه ای بدیع و فاضلانه به وجود آورده است. اشعار پروین شباهت فراوانی با اشعار ناصر خسرو دارد که بیشتر مضامین اخلاقی و پند آموز در آن ها مشاهده می شود که بخش زیادی از آن به سبک خراسانی سروده شده است. همچنین به دلیل اینکه پروین اشعارش را به صورت داستان بیان می کند، برای خواننده بسیار جذاب است.»
مضمون قصاید پروین که قسمت عمده آن ها در سبک ناصر خسرو سنایی است، اخلاقی و تربیتی است و شیوه بیان وی در اینجا از آن گونه است که نزد شاعران قدیم از خاقانی و ظهیر تا کمال اسماعیل و سعدی سابقه دارد... همدردی صمیمانه با طبقات محروم جامعه از ویژگی اشعار او است. پروین مورد توجه کسانی است که از زبان طبقات ستمدیده ی جامعه سخن می گویند. همین امر باعث شد که در سال های بعد از شهریور، بیست عنوان از اشعار پروین که مورد تحسین فوق العاده بعضی از منتقدان و نویسندگان نسل جوان واقع شد، دیگر جنبه ی شخصیتی او را که الزام دین، اخلاق، تقوی و عمل بود، ظاهرا تا حدی تحت الشعاع قرار داد. پروین قبل از هر چیز تربیت و شاعر اخلاق است اما تربیت و اخلاق او مبتنی بر اندیشه عرفانی است. عرفان او هم غیر از تصوف اسلامی از سرچشمه تعلیم افلاطون و نوافلاطونی آب می خورد و به همین سبب به مساله روح و نجات اهمیت خاص می دهد. روح در نزد او در عالم تن در حصن بی امان دنیای جسم مسجون و محبوس است، از صحبت تن که بدان محکوم است دایم فرو می کاهد و رنج می برد.
«از جمله دلایل عزیز و ارجمند بودن پروین اعتصامی مثلا همین است که این آزاده زن بزرگوار با آن همه شعر و سخن که دارد، در دیوانی با پنج هزار بیت فقط یک یا دوجا از خودش حرف زده و من شخصی و خصوصی او از پس پشت شعرش خود می نماید و جلوه می کند. تازه در آن یک یا دو جا هم امری روحی و بشری و از جمله عمومیات عواطف آدمی در میان بوده، عواطف مشترک همگان، مثلا مرثیه ای برای پدرش گفته یا لوحی برای مزارش یا در تقدیر نامه ای منظوم ودایع روح و مواجید قریحه خود را به دست زمانه سپرده است. طبعا در این طور موارد جنبه همگانی و انسانی امر در حد خود محفوظ است.»
«نکته بسیار مهمی که در مطالعه آثار پروین فورا در ذهن می نشیند این است که طبع بسیار بلند داشته و تقریبا همه جا هر چه می خواسته است می توانسته است بگوید و وزن و قافیه به هیچ وجه طبع او را محدود نمی کرده و مانع از ادای مقصودش نمی شده است. روانی که در شعر او هست یکی از مظاهر بسیار برجسته طبع اوست و روی هم رفته اشعار پیچیده، مغلق و گره خورده در سراسر سخنان او بسیار کم است و اگر هست بیشتر در قصاید اوست. در مثنوی های او نکته فنی دقیقی که هست این است که همیشه قافیه را بسیار خوب انتخاب می کند و قطعه بهترین قافیه ای را که برای مصراع اول ممکن است در مصرع دوم می آورد، به طوری که خواننده اغلب انتظار ندارد که در مصرع دوم قافیه به این خوبی باشد. در مقطعات وی هنر دیگر او این است که همیشه وزن را بسیار خوب انتخاب کرده و بهترین وزنی را که ممکن است با الفاظ و مضامین او موافق باشد یافته است. روح خاصی که در شعر پروین همه جا لایح و هویداست و شاید زاده محیط زندگی او باشد یک روح تسلیم بلاشرط در برابر حوادث و وقایع جهان مادی و معنوی و شکایت از ناپایداری جهان و در ضمن دلداری یافتن از این ناپایداری و استغنا از بی ثباتی کار جهان و بی سامانی این سامان است.»
.jpg)
پروین اعتصامی مشهورترین شاعر زن ایران است كه در 35 سال عمر خود، دیوانی شامل 606 شعر كه در قالب مثنوی، قطعه و قصیده سروده شده است كه به خاطر به کار بردن سبک شعر مناظره این دیوان بسیار ارزشمند است و جایگاه ویژه ای در شعر معاصر دارد. پروین اعتصامی اولین شاعره ی ایرانی است كه به طور رسمی و جدی به سرودن شعر پرداخته است و از این لحاظ جایگاه ویژه ای در ادبیات فارسی ایران دارد. اشعار او به طور رسمی ثبت شد و با تیراژ بالا به چاپ رسید و به صورت مكرر تجدید چاپ شد. او همچنین از جمله شاعرانی است كه بعد از مشروطه به مبارزه با ظلم و استبداد بر طبقه ی محروم جامعه در اشعارش پرداخته است و آزادی و عدالت در میان تمام طبقات اجتماعی همواره از خواسته های او بود. بیان تمثیلی او، جان بخشیدن به اشیاء و شعر گفتن با زبان مناظره موجب شد كه اعتصامی جایگاه ویژه ای در شعر معاصر داشته باشد.
پروین اعتصامی از شاعران روشنفكر زمان خودش به شمار می رود؛ روشنفكری در اشعار او از جنس دیدگاه های روشنفكری جلال آل احمد است. روشنفکری پروین در تقابل با سنت های ایرانی و در تقابل با اسلام و دین نیست، بلکه روشنفکری پروین از نوع آن روشنفکری هست که نظام استبداد را نمی پذیرفته و خواهان عدالت در جامعه و برخوردِ یکسان با همه ی اقشار جامعه است. همین امر موجب ماندگاری اشعارش شده است و در بین مردم اشعارش جایگاه ویژه ای دارد. از جریان های روشنفکری آن دوران، افرادی مثل شاعران روشنفکر مطرحی از جمله ملک الشعرای بهار همیشه پروین را ستوده اند. پدر بزرگوارش از ایشان به خوبی یاد می کند؛ و افرادی مثل آقای شفیع کدکنی از ایشان به نیکی یاد می کند؛ اما با تمام این اوصاف در سال های اول بعد از مرگش مورد توجه جریان روشنفكری قرار نگرفت و گاهی هویت شاعرانه ی او از طرف این جریان زیر سوال برده می شد و حتی در تقابل با اشعار او بود؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ اشعار پروین اعتصامی در كتاب های درسی گنجانده شد و دیوان او در میان مردم بیشتر مطرح شد و بدین ترتیب جایگاه خود را در ادبیات فارسی ایران پیدا كرد و به عنوان شاعر خرد و اندیشه مطرح شد. جایگاه ویژه پروین اعتصامی به دلیل پشتوانه ی عمیق مطالعاتی است که تحت تعلیم پدر بزرگوارش این پشتوانه را به دست آورد. همچنین در دورانی از زندگی اش کتاب دار بود. البته تعامل ایشان با ادبیات کهن و مطالعات عمیق و داستان های قرآنی و بهره گیری از روایات و حکایات میان عامه ی مردم، باعث قوت بخشیدن به اشعارش شده است. قصاید پروین اعتصامی امروزه با قصاید ناصر خسرو مقایسه می شود و اشعار او در قالب مناظره از لحاظ داستا پردازی در ردیف مولانا و سعدی قرار گرفته است.
.jpg)
پروین اعتصامی در فروردین سال 1320 بیمار شد. برادر او دیوان او را برای بار دوم منتشر کرد. اعتصامی در 3 فروردین به دلیل حاد شدن بیماری حصبه در خانه بستری شد. بسیاری علت مرگ این بانو را سهل انگاری پزشک معالجش می دانند. سرانجام در حالی که تنها سی و پنج سال داشت، در آغوش مادرش دار فانی را وداع گفت. پروین اعتصامی قبل از مرگش سروده ای را برای اینکه روی سنگ قبرش ثبت کنند، آماده کرده بود:
اینکه خاک سهیش بالین است
اختر چرخ ادب پروین است
گرچه جز تلخی ز ایام ندید
هر چه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آن همه گفتار، امروز
سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به که ز وی یاد کنند
دل بی دوست دلی غمگین است
خاک در دیده بسی جان فرساست
سنگ بر سینه بسی سنگین است
بیند این بستر و عبرت گیرد
هر که را چشم حقیقت بین است
هر که باشی و ز هر جا برسی
آخرین منزل هستی این است
آدمی هر چه توانگر باشد
چون بدین نقطه رسد مسکین است
اند آنجا که قضا حمله کند
چاره تسلیم و ادب تمکین است
زادن و کشتن و پنهان کردن
دهر را رسم و ره دیرین است
خرم آن کس که در این محنت گاه
خاطری را سبب تسکین است
مزار پروین اعتصامی در کنار مزار پدرش در حرم مطهر حضرت معصومه قرار دارد. ۲۵ اسفند به پاس زحمات پروین اعتصامی و خدماتی که برای شعر فارسی انجام داده است نام گذاری شده است. هم اکنون منزل پروین اعتصامی در تبریز ثبت فرهنگی شده و به موزه تبدیل شده است.
.jpg)
صاف و درد
غنچه ای گفت به پژمرده گلی
که ز ایام دلت زود آزرد
آب، افزون و بزرگست فضا
ز چه رو، کاستی و گشتی خرد
زینهمه سبزه و گل، جز تو کسی
نه فتاد و نه شکست و نه فسرد
گفت، زنگی که در آیینه ماست
نه چنانست که دانند سترد
دی، می هستی ما صافی بود
صاف خوردیم و رسیدیم به درد
خیره نگرفت جهان، رونق من
بگرفتش ز من و بر تو سپرد
تا کند جای برای تو فراخ
باغبان فلکم، سخت فشرد
چه توان گفت به یغماگر دهر
چه توان کرد، چو میباید مرد
تو بباغ آمدی و ما رفتیم
آنکه آورد ترا، ما را برد
اندرین دفتر پیروزه، سپهر
آنچه را ما نشمردیم، شمرد
غنچه تا آب و هوا دید شکفت
چه خبر داشت که خواهد پژمرد
ساقی میکده دهر، قضاست
همه کس، باده ازین ساغر خورد
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/2904
