نام اصلی : حکیم ابوالحسن یمین‌الدین بن سیف‌الدین محمود
زادگاه : پتیالی هند
ملیت : هندوستان
تخلص : سلطانی، طوطی
تاریخ تولد : 651 هجری قمری
پیشه : شاعر، سخنور
بیشتر...
شهرت: امیر خسرو دهلوی، سعدی هند
تاریخ وفات: 725 هجری قمری در دهلی
محل دفن: مجموعه درگاه نظام‌الدین اولیاء، دهلی
امیر ناصر الدین ابو الحسن خسرو بن امیر سیف الدین محمود دهلوی که با نام امیر خسرو دهلوی و یا امیر خسرو شناخته شده تر میباشد، عارف و شاعر پارسی سخن هندوستانی میباشد که در قرن هفتم و اوایل قرن هشتم میزیست. او سال 651 در دهلی به دنیا آمد و در سال 725 هجری قمری نیز در همان شهر دهلی از جهان رخت بربست. امیر خسرو دراوایل قرن هشتم یکی از مهم ترین شاعران به شمار می آمد که تاثیر بزرگی روی شاعران دیگر به واسطه ی سبک خود در سرودن شعر گذاشت، به طوری که به عنوان "سعدی هند" معروف بود. گفتنی است که او چند صد هزار بیت در طی حیات خود سرود اما فقط صد هزار بیت از آن ها به دست ما رسیده است. از جمله آثار او میتوان به دیوان غزلیات، شیرین و خسرو، مجنون و لیلی، مطلع الانوار و هشت بهشت اشاره کرد. در موسیقی نیز توانایی بالایی داشت و از موسیقیدانان بزرگ زمان خود به شمار می رفت.
خسرو دهلوی که با نام امیر خسرو معروف است فرزند امیر سیف الدین دهلوی ترک تبار بود. پدرش از افسران ترک و اهل شهری به نام لاچین بود و به سبب شغلش به او امیر لاچین می گفتند، اما زمانی که مغولان و قوم تاتار به شرق ایران حمله کردند او به دهلی رفت و در همان جا با دختر امیری به نام عماد الملک ازدواج کرد و سپس توانست در دربار شمس الدین التتمش که پادشاه وقت دهلی بود راه یابد و یکی از امرای پادشاه شود. امیر خسرو در کودکی زمانی که تنها هفت سال داشت، پدر خود را از دست داد و خانواده ی مادر اش تربیت او را به عهده گرفتند.
او به واسطه ی مقام پدرش از همان کودکی به دربار پادشاهی راه یافته بود و به چندین پادشاه از جمله غیاث الدین بلبم و سپس پسر بزرگ او ملک محمد قاآن که در مولتان حکومت می کرد، خدمت های فراوانی کرد. امیر خسرو نیز همانند پدر خود در دربار پادشاهان از ارج و قرب و احترام فراوانی برخوردار بود. وی توانست در دربار جلال الدین فیروز شاه به مقام امیری دست پیدا کند. مقامی که روزی پدرش دارنده ی آن بود.
اخرین پادشاهی که امیر خسرو به او خدمت کرده است سلطان محمد بن تغلق بود که همان سالی که به پادشاهی رسید یعنی سال 725 هجری قمری، امیر خسرو نیز درگذشت.
نظام الدین اولیا یکی از عارفان بسیار مشهور می باشد که در هند به دنیا امده و همانجا می زیست. امیر خسرو در کودکی به همراه دو برادر دیگرش به دست بوسی نظام الدین رفته بود و بعدا در جوانی به شاگردی او در آمد. امیر خسرو یکی از برجسته ترین شاگردان نظام الدین اولیا بود و در محضر او در حوزه های تصوف درس های فراوانی آموخت و مفاهیم عشق و عرفان را از او فرا گرفت. امیر خسرو همواره احترام بسیار زیادی برای استاد خود، نظام الدین قائل بود. همیشه سعی در خدمت به نظام الدین داشت و برای نوشتن شعر ها و کتاب هایش همیشه از او نظر میخواست، حتی با وجود اینکه در خدمت پادشاهان مختلف نیز بود. نظام الدین هم به امیر خسرو ارادت خاصی داشت و او را از شاگردان و مریدان بسیار خوبش به شمار می آورد و به نام "ترک" صدایش می زد. گفتنی است که امیر خسرو محرم اسرار نظام الدین به حساب می رفت. امیر خسرو توانست پس از چندی همانند نظام الدین به یکی از بزرگان سلسله ی عرفان چشتیه تبدیل شود. او همچنین از طریق استاد خود با حسن دهلوی که او هم شاهر پارسی زبان هندی بود آشنا شد.
زمانی که نظام الدین در نود و چهار سالگی دیار فانی را وداع گفت امیر خسرو بسیار اندوهگین شده بود. روایت است که وقتی به مزار استادش ، نظام الدین رسید فریاد برآورد: سبحان الله! آفتاب در زیر زمین و خسرو زنده است؟ او پس از مرگ نظام الدین از خدمت به حاکم وقت کناره گیری کرد و تمام دارایی خود را وقف مردم و نیازمندان کرد و به آنان بخشید. ناراحتی و اندوه وی تا جایی ادامه یافت که ماه ها غم داشت و عذاب می کشید و بعد از شش ماه بعد نیز، خود در سن هفتاد و پنج سالگی به سوی استادش در جهان باقی شتافت. او پس از مرگ در کنار مزار استاد عزیز خود در دهلی به خاک سپرده شد.
امیر خسرو در اشعار خود از سبک ناتورالیسم استفاده می کرد. هم آثار نظم و هم آثار نثر از این شاعر برجسته در دسترس است. این شاعر نامدار به زبان فارسی، ترکی، عربی و هندی کاملا آشنا بوده و اطلاعات بسیاری در زمینه ی این زبان ها و ادبیات و فرهنگ آن ها داشته است. امیر خسرو تا حدودی تحت تاثیر اشعار سعدی و حافظ بوده است. داستان ها و افسانه های عاشقانه و اشعار حماسی از بارزترین ویژگی های اشعار امیر خسرو است. در سرودن قصیده نیز او از نظامی گنجوی و شاعران دیگری همچون خاقانی و سنایی تقلید میکرده است. تازگی، ذوق هنری و اندیشه های خاص امیر خسرو باعث برجسته شدن اشعارش می شد.
دهلوی بسیاری از اشعار و منثورات خود را در تقلید از شاعری دیگر نوشته است. وی از شاعرانی همچون سعدی، سنائی، رضی الدین نیشابوری و کمال الدین اسمائیلی پیروی می کرد، اما با این حال وی ارادت خاصی به شاعر ایرانی نظامی گنجوی داشته و به تقلید از او کتاب های بسیاری را نگاشت. از مهم ترین این آثار میتوان به شیرین و خسرو و مجنون و لیلی اشاره کرد. آیینه ی اسکندری نیز به شیوه ی اسکندرنامه نوشته شده است. کتاب هشت بهشت نیز در جواب هفت پیکر نظامی توسط امیر خسرو به قلم در آمد.
مجموعه اشعار وی در کتاب دیوان خسرو آمده و شامل پنج دفتر می باشد که امیر خسرو سروده های خود را از سن 16 سالگی تا اخرین سال های عمر خود در آن به قلم آورده است. این پنج دفتر عبارتند از: تحفه الصغر، وسط الحیات، غزه الکمال، بقیه ی نقیه و نهایه الکمال. هر کدام از این پنج دفتر شامل قصیده ها، ترجیع بند ها، قطعه ها و غزلیات و رباعیات مختلف است که درباره ی موضوعات مختلف از جمله مدح حاکمان و یا ستایش نظام الدین و دیگر مسائل می باشد.
قران السعدین که به صورت مثنوی نوشته شده است قدرت شاعر در سرودن شعر به خوبی در آن پیداست. امیر خسرو در 36 سالگی در مدت شش ماه این این مثنوی را سروده است. موضوع این مثنوی درباره ی معزالدین کیقباد میباشد.
امیر خسرو همچنین کتابی درباره ی تغلق شاه نوشته است به نام "تغلق نامه". تغلق شاه عزت و احترام زیادی به امیر خسرو میگذاشت و مقام او را بالا برد به همین سبب نیز امیر خسرو نام وی را بر کتاب خود گذاشت.
کتاب خزائن الفتوح و یا تاریخ علائی درباره ی سلطان علاء الدین محمد خلجی نوشته شده است.
کتاب منظومه ی دول رانی خضر خان درباره ی ماجرای عاشقی میان میان پسر علائ الدین محمد شاه خلجی و دختری به نام دیول دی می باشد. پسر علاء الدین که خضر خان نام داشت این قصه ی عاشقی را برای امیر خسرو تعریف کرده و از وی خواسته بود روایت آن را بنویسد.
علاوه بر توانیی بالا در سرودن شعر و خلق داستان و اشعار بسیار هنرمندانه امیر خسرو در حوزه ی موسیقی نیز توانایی بالایی داشته است. صدای بسیار خوب و خوشایند او در سخنوری و موسیقی بسیار به او کمک می کرده است. وی در حدود سیزده پرده و نغمه ی جدید ابداع کرده است.
عاشق و مستم و رسوایی خویشم هوس است هر چه خواهم که کنم هیچ مگویید مرا
باغ در ایام بهاران خوش است موسم گل با رخ یاران خوش است
چو گل نوروز کند نافه باز نرگس سر مست در آید به ناز
صد هزار آفرین جان آفرین پاک را کافرید از آب و گل سروی چو تو چالاک را
تلخ می گویی و من می بینمت از دور و بس زهر کی آید فرو، گر ننگرم تریاک را
بیم است که سودایت دیوانه کن ما را در شهر به بدنامی افسانه کند ما را
بهر تو ز عقل و دین بیگانه شدم آری ترسم که غمت از جان بیگانه کند ما را
در هجر چنان گشتم ناچیز که گر خواهد زلفت به سر یک مو در شانه کند ما را
در بیت زیر شاعر امیر خسرو به سال تولد خود اشاره می کند. هر چند که در این شعر سال تولد او 652 است اما مستندات حاکی از آنند که وی در سال 651 قمری به دنیا آمده است:
آنچه به تاریخ ز هجرت گذشت بود سنه ششصد و هشتاد وهشت
سال من امروز اگر بر رسی راست بگویم همه شش بود و سی
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3511
