نام اصلی : شیخ مصلح الدین مشرف بن عبدالله
زادگاه : شیراز
ملیت : ایرانی
تخلص : سعدی
تاریخ تولد : ۶۹۰ هجری قمری
محل زندگی : شیراز
پیشه : شاعر
بیشتر...
محل دفن: شیراز-سعدیه
معروفترین اثر : گلستان و بوستان
ابومحمد مشرف الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف، متخلص به سعدی یکی از شاعران مشهور ایرانی است که در سال ۶۹۰ هجری قمری در شیراز به دنیا آمد. از القاب او می توان به استاد سخن، پادشاه سخن و شیخ اجل اشاره کرد. او در نظامیه بغداد که یکی از مراکز علم محسوب می شد تحصیل کرد و به عنوان سخنران به شام و حجاز سفر می کرد. سعدی پس از مدتی به زادگاه زود یعنی شیراز بازگشت و تا پایان عمر در آن جا ماند. آرامگاه وی هم اکنون در شیراز است که به سعدیه معروف است.
.jpg)
دوران زندگانی سعدی همزمان بود با حکومت اتابکان شیراز، حمله مغول به ایران و فروپاشی حکومت های خوارزمشاهان و عباسیان. هم چنین قرن شش و هفت هجری زمان ترقی تصوف در ایران بود که از لحاظ فرهنگی و مکتب فکری در آثار سعدی تاثیرگذار بود. بسیاری از نوگرایان معاصر ایران آثار او را غیراخلاقی و به دور از مکارم اخلاقی دانسته اند. سعدی تاثیر بی چون و چرایی در ادبیات پارسی داشته است، به گونه ای که زبان فارسی امروزی به زبان سعدی بسیار نزدیک است. آثار او تا مدت ها به صورت جدی در مدرسه ها و مکتب خانه ها تدریس می شد و ضرب المثل های زیادی از آثار سعدی استخراج شده است و در محاورات عامیانه امروزی استفاده می شود.
آثار سعدی شامل کلیات سعدی، گلستان به نثر، بوستان در قالب مثنوی و نیز غزلیات است. علاوه بر این ها سعدی آثار ادبی با قالب های قصیده، قطعه، ترجیع بند و تک بیت نیز دارد. اغلب آثار سعدی مضمون عاشقانه دارد اما غزلیات نصیحتی و عارفانه نیز در آن دیده می شود. سعدی در آسیای میانی شهرت زیادی داست به طوری که آثار او حتی در هندوستان، آسیای صغیر به زبان فارسی در اختیار علاقه مندانش قرار گرفت. اثار سعدی به اکثر زبان های اروپایی ترجمه شده است. بسیاری از خوانندگان ایرانی همچون تاج اصفهانی، محمدرضا شجریان و غلامحسین بنان از غزلیات سعدی در آهنگ هایشان استفاده می کنند. اول اردیبهشت به پاس تجلیل از سعدی به نام روز سعدی نام گذاری شده است. مهم ترین اتفاق قرن هفتم هجری حمله مغول ها به ایران بود که توسط چنگیز آغاز شد و بسیاری از سرزمین های ایران مورد اشغال حکومت مغول قرار گرفت. در این تاخت و تاز بی سابقه بسیاری از شهرها و کتاب خانه های ایران با خاک یکسان شد و مردم زیادی قتل عام شدند. سعدی در زمان حکومت اتابکان فارس حکومت می کرد که مشهورترین حاکم است سلسله ابوبکر بن سعد بود که به مدت ۳۵ سال حکومت کرد. در مورد سعدی اطلاعات قطعی کمی موجود می باشد به طوری که قدیمی ترین منابع هم بسیار از اطلاعات را از منابع خود او استخراج کرده اند. ممکن است بسیاری از اطلاعات تاریخی مبالغه و یا افسانه باشد. به همین دلیل تصور قطعی از سعدی وجود ندارد. به ویژه در دوره ای که با حمله مغول بسیاری از شواهد از بین رفت.
.jpg)
سعدی از سال 623 قمری در مدرسه ی نظامیه ی بغداد مشغول به تحصیل شد. او در دوران تحصیل از حضور استادانی همچون سبط بن جوزی و شهاب الدین عمر سهروردی بهره برد؛ براساس یكی از شعرهای سعدی این مدرسه شهریه دریافت می كرده است. او پیش از اینكه شاعر شود، واعظ بود و به خاطر شغلش به شهرها و مناطق مختلفی سفر می كرده است. با توجه به بوستان و گلستان، سعدی مدتی را در شهرهای مختلف شام از جمله دمشق و بعلبك به تدریس و وعظ پرداخته است. از جمله سفرهای او می توان به؛ هندوستان، تركستان، فلسطین، چین، یمن، آفریقای شمالی و غزنین اشاره كرد. البته به نظر می رسد به خاطر سختی سفر در زمان سعدی بعضی از این مكان ها داستا ن پردازی باشد و بیشتر حالت نمادین در آثار سعدی دارد. از این امر می توان به خلاقیت بالای سعدی نیز پی برد. جهان گردی سعدی به گفته ی خودش سی سال به طول انجامید.
سفر به مناطق و شهرهای مختلف و دیدار با عرفای مختلف تاثیر زیادی بر روی شكل گیری جهان بینی سعدی داشت؛ اما او بیشتر از همه تحت تاثیر آموزش های مذهبی بود كه در شیراز و بغداد دیده بود. او معتقد بود كه در موضوعی باید تابع قرآن و حدیث بود. او همچنین شخصیتی تقدیرگرا است و حتی افتادن برگی از درخت را نیز تحت تاثیر اراده ی خداوند می داند. به نظر او خوبی و بدی در ذات بشر است و قابل تغییر نمی باشد.
او اعتقاد به اصلاح اجتماعی دارد و این نوع تفكر او كه به حكمت عملی مشهور است در تمام آثار او این نوع حكمت حضوری روشن و واضح دارد. مفاهیمی مانند؛ فروتنی، باور به یگانگی خداوند، انسان دوستی، كار و تلاش و نكوهش ریاكاری اصولی است كه در آثار او مكرر تكرار می شود.
نخستین اثر مستقل سعدی بوستان یا سعدی نامه است که توانست سرودن آن را در سال 655 هجری به پایان برساند. این کتاب به نظم سروده شده و دارای زبانی روان و استوار و به دور از تصنع، در قالب مثنوی و بحر متقارب است. محتوای بوستان اخلاق، سیاست و امور اجتماعی می باشد. او یک سال بعد گلستان را در هشت باب به زبان نثر سرود. نثر این کتاب ساده، روان و آراسته است. سعدی قدرت خارق العاده ی در کنار هم قرار دادن کلمات دارد به طوری که هم نشینی کلمات به موسیقی کلامی زیبایی تبدیل می شود که آن را نثر مسجع می نامند. گلستان زیباترین و تاثیرگذارترین کتاب نثر فارسی است، به گونه ای که در گذشته به عنوان کتاب درسی تدریس می شد. گلستان اولین کتابی است که هر ایرانی آن را مطالعه کرده است. این کتاب شامل داستان های کوتاه و پندهای اخلاقی است که برای تمام دوره ها مانند کلاس درس است. همچنین بسیاری از ابیات گلستان به صورت ضرب المثل وارد گفت وگوهای روزمره ی ایرانیان شده است.
سرودن قصیده در قرن ششم چندان مورد اقبال نبود و بیشتر شعرا به سرودن غزل تمایل داشتند؛ اما سعدی در سرودن قصیده هم تبحر داشت و به دو زبان فارسی و عربی در این قالب شعر گفته است. قصاید را از نظر محتوا در دو حوزه ی تاملات و تفکرات و مدح امرا و سلاطین معاصر قرار می گیرد. اگرچه مدح سلاطین در شان و جایگاه او نیست؛ اما به شیوه ای به دور از اغراق سروده شده است. او سلاطین را نیز پند و اندرز می دهد و ستایشگر صفات نیك آن ها است كه خود ابزاری بود كه به شكل غیرمستقیم آن ها را به داشتن خلق و خوی نیك تشویق كند.
سعدی در سرودن غزل نیز بسیار تبحر داشت و به شیوه ی شفاف و باشكوه در این قالب شعر می سرود. بسیاری از شاعران غزل سرای بعد از او از سبك و شیوه ی او الهام گرفته اند. او آرایه های ادبی را بسیار استادانه به کار می گیرد و از حشو و اغراق می پرهیزد و خیال انگیزی و تصویر آفرینی را به اوج خود می رساند و به این ترتیب ابیاتی زیبا و گوش نواز را خلق می كند و به همین دلی است كه شاعری جاودانه است.
آموزه های سعدی در قرن بیست و یک
روز اول اردیبهشت روز سعدی نام گذاری شده است. ملک الشعرای سال ها پیش درباره ی شعر سعدی اینچنین گفته است:
«اساس زبان فارسی بر ایجاز نهاده شده و بدون شک می توان گفت سعدی استاد این فن است.»
جمله های سعدی سرشار از ایجاز است كه خواننده ی امروزی را نیز به حیرت وامی دارد. نمونه هایی از جمله های ناب سعدی را در زیر بررسی خواهیم كرد. سعدی در گلستان می گوید:
«اندك اندك خیلی می شود و قطره قطره سیلی گردد.»
سعدی باز هم در گلستان حكایت جوانی را روایت می كند كه به دربار پادشاه می رود و اطرافیان پادشاه به خاطر جوانی به او حسادت می كنند و می خواهند كه او را به خیانت متهم كنند. سعدی در دفاع از جوان و از قول حكما این جمله را می گوید:
«توانگری به هنر است نه به مال و بزرگی به عقل است نه به سال.» در تمام ادبیات فارسی كمتر می توان از این جمله های پر از معنا و کوتاه پیدا كرد.
علاوه بر جملات سعدی كه اكنون به ضرب المثل بدل شده اند، جمله ها و اشعار عاشقانه ی او نیز به جامعه ی ماشینی امروز بسیار نزدیك است و دل ها را آرام می كند:
«گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم- چه بگویم که غم از برود چون تو بیایی»
این شعر به گونه ای سروده شده است كه انگار شاعری معاصر آن را سروده است. این شعر مانند اشعار معاصر زلال، روان و پر از ایجاز است. سعدی را استاد سخن گفته اند. بدیهی است كه این لقب به خاطر سرودن اشعاری از این قبیل به او اهدا شده است:
«گر بگویم که مرا با تو سرو کاری نیست- در و دیوار گواهی بدهد کاری هست.»
سخت است كه با خواندن اشعار او باور كرد كه این اشعار را شاعری 700 سال پیش سروده باشد. زبان برای سعدی وسیله ی انتقاد است و او هنرش در به كار بردن كلمات را در والاترین حد خود نشان می دهد. از جمله شاعرانی که در شعرهایش به امور سیاسی و اجتماعی پرداخته است. او وظایف پادشاهان در قبال مردم را به آن ها با زیركی تمام گوشزد می كند.
.jpg)
عباس میلانی در مقاله ی خود با عنوان «سعدی و سیرت پادشاهان» به بررسی اشعار سعدی می پردازد. به گفته ی میلانی اولین واژه هایی که سعدی کنار کلمه پادشاه به کار می برد، کشتن و اسیری است. او در واقع از این دو كلمه استفاده می كند تا ماهیت حقیقی دربار و آنچه كه در آن می گذرد را به خواننده نشان دهد و ترس را به مخاطب خود تزریق می كند. حكایتی در سیرت پادشاهان، اولین حكایت سعدی در گلستان است:
«پادشاهی را شنیدم که به کشتن اسیری اشارت کرد. بیچاره در حالت نومیدی به زبانی که داشت مَلِک را دشنام دادن گرفت و سَقَط گفتن که گفته اند هرکه دست از جان بشوید، هرچه در دل دارد بگوید.»
سعدی در گلستان و بوستان روش زندگی پادشاهان را به گونه ای روایت می كند كه برخواسته از تجربیات بشر در تمام طول تاریخ در مواجه با سیاستمداران و قدرت طلبان است و از استبدادی صحبت می كند كه تمام دولتمردان با ایجاد رعب و وحشت در میان مردم ایجاد می كنند. كشتن و زندانی كردن آدم ها وسیله هایی هستند كه از زمان های دور پادشاهان برای ایجاد وحشت در جامعه استفاده می كردند. او در این دو كتاب به شكلی تعجب آور به روابط پادشاهان و شاهزادگان و وزارا و درباریان می پردازد و در طرف مقابل رابطه ی مردم با آن ها را نشان می دهد و از فساد شاهزاده ها پرده بر می دارد.
جایی حکایت می کند که:
ملک زاده جوانی به قدرت رسیده و دستش به میراث عظیم و گنج های بی کرانی که از حکومت های پیشین در خزانه مانده بود، رسید و شروع کرد به پخش کردن آن گنج ها بین مردم. حکما به او می گفتند که این گنج ها یا به تعبیر امروزی این سرمایه ها ملی هستند و برای روز مبادا اندوخته شده اند. شاهزاده كه تجربه ای نداشت، با آن ها برخورد كرد، شكنجه داد و از كار بركنار كرد و گفت: «مرا خدای، پادشاه این مملکت گردانیده است تا بخورم و ببخشم، نه پاسبانم که نگه دارم.» آن چه برای آینده ی او متصور است، چیزی جزء زوال نیست.
حرف ها و نكات اخلاقی سعدی هنوز هم در دنیای مدرن قابل استناد است. او در عین اینكه پند می دهد، سرنوشت حكومت هایی را روایت می كند كه دست به ظلم و ستم می زنند. سعدی با ایجاز كامل حكایت هایش را به تصویر می كشد و در پایان با یك یا دو جمله درباره ی زوال حكومت های مستبد سخن می گوید.
سعدی حكیمی است كه نگاهی آرمان گرایانه نسبت به اجتماع دارد. بوستان برجسته ترین نمونه ی از آرمان گرایی سعدی است. او آموزه های خود را به كار می گیرد تا انسان را دوباره به جامعه بازگرداند و این نكته او را از مابقی متفكران و شاعران متمایز می كند. برای درک بهتر این مسئله باید درك بهتری نسبت به دوران زندگی سعدی داشته باشیم. سعدی در قرنی زندگی می کرد مردم تجربه ی تلخ حمله ی مغول به ایران را از سر گذرانده اند. مغول ها دو بار به ایران حمله كردند. اولین بار در سال 616 هجری قمری كه شرق ایران را با خاك یكسان كردند و به همین دلیل بسیاری از نخبگان مجبور به ترك ایران و مهاجرت به تركیه شدند. حدود 40 سال بعد آن ها حمله ی گسترده تری به ایران كردند و موج این حمله تا بغداد كشیده شد و به خلافت عباسی در بغداد پایان داد. در همین دوران سعدی، گلستان را می نویسد و در واقع گلستان را می توان بازتاب احساسات سعدی در قبال وضعیت سخت و دشوار كشورش ایران دانست. او بر خلاف عرفا و شاعرانی كه به انزوا گرایش پیدا كردند در كنار مردم و جامعه قرار گرفت و تمام سعی خود را كرد تا مردم را به شرایط عادی بازگرداند. سعدی همواره به این موضوع می پردازد كه انسان نیاز دارد به تمام جنبه های زندگی خود بپردازد. این موضوع در غزل ها و قصیده های او هم نمود دارد. او نه آنچنان به امور دنیوی می پردازد كه انسان از آخر باز بماند و نه بر عكس. او به اصول انسانی نیز بسیار علاقه مند است و به آن ها در آثارش بها می دهد.
او با اشعارش به انسان ها می آموزد كه بنابر ذات بشر باید چون انسان زندگی كرد و به اصول اخلاقی پایبند بود. او عامل وضعیت خشن و سرشار از افسردگی زمان خود را دو دسته می داند: جامعه و پادشاه.
تا بود بار غمت بر دل بی هوش مرا
سوز عشقت ننشاند ز جگر جوش مرا
نگذرد یاد گل و سنبلم اندر خاطر
تا به خاطر بود آن زلف و بناگوش مرا
شربتی تلختر از زهر فراقت باید
تا کند لذت وصل تو فراموش مرا
هر شبم با غم هجران تو سر بالین
روزی ار با تو نشد دست در آغوش مرا
بی دهان تو اگر صد قدح نوش دهند
به دهان تو که زهر آید از آن نوش مرا
سعدی اندر کف جلاد غمت می گوید
بنده ام بنده به کشتن ده و مفروش مرا
پیش ما رسم شکستن نبود عهد وفا را
الله الله تو فراموش نکن صحبت ما را
قیمت عشق نداند قدم صدق ندارد
سست عهدی که تحمل نکند بار جفا را
گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی
دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را
گر سر می رود ار عهد تو سر بازنپیچم
تا بگویند پس از من که به سر برد وفا را
دو برادر یكی خدمت سلطان كردی و دیگری به زور بازو نان خوردی. باری این توانگر گفت درویش را كه: چرا خدمت نكنی تا از مشقت كار كردن برهی؟
گفت: تو چرا كار نكنی تا از مذلّت خدمت رهایی یابی كه خردمندان گفته اند: «نان خود خوردن و نشستن به كه كمر شمشیر زرّین به خدمت بستن.»
به دست آهن تفته كردن خمیر
به از دست بر سینه پیش امیر
عمر گرانمایه در این صرف شد
تا چه خورم صیف و چه پوشم شتا
ای شكم خیره به نانی بساز
تا نكنی پشت به خدمت دو تا
زاهدی مهمان پادشاهی بود. چون به طعام بنشستند كمتر از آن خورد كه ارادت او بود و چون به نماز برخاستند بیش از آن كرد كه عادت او تا ظنّ صلاحیت در حق او زیادت كنند.
ترسم نرسی به كعبه، ای اعرابی
كاین ره كه تو می روی به تركستان است.
چون به مقام خویش آمد سفره خواست تا تناولی كند. پسری صاحب فراست داشت. گفت: «ای پدر! باری به مجلس سلطان در طعام نخوردی؟»
گفت: «در نظر ایشان چیزی نخوردم كه به كار آید.»
پسر گفت: «نماز را هم قضا كن كه چیزی نكردی كه به كار آید.»
ای هنرها گرفته بر كف دست
عیب ها برگرفته زیر بغل
تا چه خواهی خریدن ای مغرور
روز درماندگی به سیم دغل
.jpg)
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3492
