دانلود کتاب تذکره الاولیاء عطار

تَذْکِرَهُ الاَوْلیاء به معنای یاد دوستان خدا است.

اگر به دنبال کتابی کهن و معروف هستید که از شرح احوال بزرگان اولیا و مشایخ صوفیه به نثر ساده و گاهی مسجع نام برده باشد، تذکره الأولیا به قلم فریدالدین عطار نیشابوری کتاب مناسبی است. تَذْکِرَهُ الاَوْلیاء کتابیست به زبان فارسی که مشتمل بر یک مقدمه و 72 باب است که هر کدام به زندگی، حالات، اندیشه ها و سخنان یکی از عارفان و مشایخ تصوّف می پردازد و با ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت آمیزشان همراه است.

عطار در تذکرة الاولیاء، نمونه هایی از رفتار، کردار، افکار و گفتار هر عارفی را بیان کرده است. البته تأکید او بر گفتار است و هدفش این بوده که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند و بیش از آنکه در صحت روایات دقت کند، به تأثیر تربیتی آنها توجه کرده است. از این رو در برخی موارد در ضبط وقایع و صحت مطالب خالی از مسامحه نیست.

حقیقت این است که این اثر گرانقدر، فارغ از مضامینِ اندیشگی و عرفانی و پرداختن به متصوّفه و...، در وهله نخست، اثری ادبی است که همانند تاریخ بیهقی، فارغ از اطلاعاتِ مهمِ تاریخی اش، در مرحله اول باید به عنوان یک اثری ادبی مورد توجه قرار بگیرد. چرا که می توان متعالی ترین نمونه های برجسته و تمایزِ زبان شعر را در تذکره الاولیا دید و با دقت و تأملِ بیشتر تأثیرات سبک نوشتار این اثر را بر شعر گروهی که بیشتر دلبسته پشتوانه ادبیِ این سرزمین اند، یافت.

این کتاب از یک دیباچه و دو بخش اصلی و تکمله تشکیل شده است:

• دیباچه: که در آن به اسباب و انگیزه های نگارش کتاب اشاره دارد.
• بخش اصلی: که شامل گزارش احوال و افکار ۷۲ تن است
• بخش تکمله: که آخرین بخش کتاب است و  احوال و اقوال ۲۵ را گزارش کرده است..

نخستین باب به حالات و سخنان امام صادق (ع) و آخرین باب به حسین بن منصور پارسی معروف به حلاج.

 گفتنیست که دست نویس های معتبر تذکرة الاولیاء تا قرن دهم، شامل همین مطالب است، اما پس از قرن دهم فصل های دیگری با عنوان «ذکر متأخران از مشایخ کبار» بر این کتاب افزوده شده که حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن های چهارم و پنجم را در بر دارد. بیشتر این پیوست از مآخذی برداشته شده که احتمالاً در دسترس مؤلف تذکرة الاولیاء نیز بوده و مطالب آن به شیوة تذکرة الاولیاء تألیف شده است، از این رو بسیاری از پژوهشگران معاصر، از جمله نیکلسون، آن را جزو اصل کتاب پنداشته اند. این ملحقات در هیچ یک از نسخه های کهن کتاب نیست، و فهرستی هم که عطّار در آغاز کتاب آورده، شامل همان ۷۲ نام است.

بنا بر مقدمه ای که عطار بر کتاب آورده است، نقل ها و روایت های تذکرة الاولیاء التقاطی از مطالب کتاب های دیگر است. مؤلف به اختصار و حذف اِسنادهای دراز توجه داشته و تا آنجا که می توانسته از افزودن توضیحات بر سخنان مشایخ پرهیز کرده است. البته در مواردی هم مطالب را عیناً از کتاب هایی چون ترجمه رساله قُشَیریه آورده که از نثر آن ترجمه و منابع مشابه پیروی کرده است. وی در ترجمه سخنان مشایخ از زبان عربی نیز سادگی و روشنی مطالب را مراعات کرده است .

بخشی از مطالب کتاب او، خاصه کلمات و سخنان مشایخ، از منابع عربی ترجمه شده است. مؤلف مطالبِ برگرفته از مآخذ مختلف را مطابق نام هر عارف دسته بندی کرده است.

در خصوص مطالعه این کتاب اختلاف نظرهایی در بین علما  به دلیل پرداختن به صوفی ها وجود دارد اما آنچه در نوع نگرش به چنین متونی، همواره باید موردّنظر قرار گیرد، این است که خوانش های انتقادیِ محتوای اثر، نباید راه را بر توجه به ادبیّتِ متن ببندد، همانطور که توجه به وجهه ادبیِ متن، راه را برای ارایه خوانش های انتقادی باز می گذارد. به عبارت دیگر می توان این کتاب را با خوانشی انتقادی خواند و به مضامینش خرده گرفت اما جنبه ادبی و هنری کتاب را نمی توان انکار کرد.

به قلم: شیوا سالاری