کتاب خاک و خشت

دفتر اول
درآمدی بر آشنایی با زبان خاک و خشت
 درآمد
مقدمه
پدرمن.
از گمان‌ها تا واقعیّت
فصل اول: ساختمان‌های آبی
آب و آبادانی.ساختمان‌های آبی
آب‌انبار.
آب‌انبار و وقف.
طرح و نقشه‌ی آب‌انبارها در ورامین
آب‌انبارهای زیر حوضی؛ ساختمان یک آب‌انبار.آب‌انبارهای دو پاشیره
آب‌انبارهای مسلمان- زردشتی
 برکه.
طرح و شکل یک برکه یا مصانع، پاشیرها
 آب‌انبار و هنر معماری
 آب‌دان، حوض، آبگیر
ساختمان حوض؛ طرح یک کوله؛ طرح حوض، فواره
حوض، فواره، پاشویه در شعر شاعران؛ آب‌دان
آبشتنگاه
آب‌خانه
مبرز، آب‌خانه، مستراح
آسیاب
آسیاب نورس
ساختمان آسیاب
آسیای آبی(آن‌گونه که من می‌شناسم)
نقشه‌ی آسیاب
 پل و راه
الف: پل‌های معلق
ب: پل چوبی؛ ج: پل‌های قوسی
مَنگُل و ناسمان
ناو آسمانی (ناسمان)
سد (بند)
انواع سدّ
انواع سدّ آبی ؛ ساروج یا سیمان؟
سدّ دفاعی اسکندر و فردوسی
 قنات
پیشینه‌ی ایجاد قنات
قنات از نگاه کرجی
چگونگی حفر قنات
نقب، کوره، کانال
میله‌چاه؛ شیب قنات
قنات‌ها نیاز به مراقبت دارند
میراب، انحراف در کوره
انواع قنات‌ها
گرمابه
حمام، گرمابه
نقش بر در گرمابه در شعر شاعران
پیشینه‌ی گرمابه
مصالحی که برای ساختن یک حمام لازم است
رختکن یا سربینه
گرمخان
بدنه‌ی حمام؛ خزانه
تیان؛ خان؛ گلخن.
ضرب‌المثل‌ها درباره‌ی گرمابه
یخچال
ظاهر ساختمان یک یخچال که من برای اولین بار دیدم
طرز یخ‌گیری، سهم معماری در یخچال‌سازی
گود اصلی و طرز حفر آن.86
دیواره‌های یخچال از سطح زمین تا پاطاق؛ دهانه‌ی سقف یخچال از داخل، طرز پوشش سقف، سطح بیرونی سقف.
 شیوه‌ی ذخیره‌ی یخ در یخچال.

فصل دوم: ساختمان‌های کنار جاده‌ای
راه و ربات (رباط)
ربات (رباط) در شعر شاعران
میل، دسکره؛ مناره؛ روش راه‌سازی
ساختمان کنار جاده‌ای.
رباط (ربات) 2) خان
کاربات 4) سابات
دسکره (میهمان‌خانه)
دارالضیافه یا دارالغربا
بادگیر
بادگیرهای یک طرفه؛ بادگیرهای دو طبقه
مناره و میل در جاده‌های ایران
گلدسته

فصل سوم: ساختمان‌های آرامگاهی
از کُلمبه تا برج‌های آرامگاهی
طرح برج‌ها
الف) برج آرامگاهی علاءالدوله
سردابه‌ی چلیپایی، زبان برج علاءالدوله چیست؟
ب) امامزاده یحیی
بنای هر امامزاده‌ای پیامی دارد
نقشه و طرح امامزاده‌ها

فصل چهار: ساختمان‌های مذهبی، آئینی
ساختمان‌های مذهبی
مسجد (مزگت)
پیشینه‌ی مسجد در ایران
نگاهی به پیشینه مسجدهای ایرانی
الف) مسجد جامع اصفهان
آجرهای مستطیل
آجرهای لوزی شکل، مهرهای گچی؛ نوشته‌های مسجد جامع
ب) مسجد جامع ورامین
محراب
انچه در این مسجد به چشم می‌خورد؛ هنر آجرکاریگچ‌بری‌ها هم حرف دارند؛ هنر خوشنویسی
سقاخانه
سرانجام سقاخانه گم شد؛ سقاخانه‌ی گذر آشیخ‌هادی و تاریخ
فصل پنجم: ساختمان‌های عمومی
دیر
چرا دیر؟
ویژگی دیر گچین
دیر گچ و برکه‌ی آن، ساختمان برکه‌ها
بدون استفاده از آجر و سنگ هم می‌شود برکه ساخت
دژ، قلعه، ور، ورامین
پیشینه دژ (قلعه)
قلعه در ورامین
قلعه.
3) خانقاه
4) زورخانه
سردم
پیشینه‌ی زورخانه، زورخانه خانه‌ی شعر حماسی است
5) کوره
الف) کوره‌ی آجرپزی
حفر چاله الف
دیواره‌های بیرونی کوره.
ب) کوره کَوَل‌پزی
فصل ششم: ساختمان‌های مسکونی
پیشینه‌ی خانه‌سازی
معماری صخره‌ای
ویژگی این‌گونه معماری
الف) ستون‌ها ب) سرستون‌ها
ساختمان‌های سنگی در دوره‌ی هخامنشیان؛ معماری در دوره‌ی اشکانیان
معماری ساسانی
طاق کسری
طاق کسری و فرغان مهندس
قصر خورنق و سنمار معمار
چگونگی ساخت قصر خورنق به‌دست سنمار معمار
فصل هفتم: آشنایی با مصالح و برخی از اصطلاحات معماری (در شعر و ادب فارسی)
آشنایی با مصالح ساختمانی
گچ
گچ‌بری
گچ برای گچ‌بری
آهک
کاربردهای آهک در معماری، آهک آبی
ساروج
ساروج و چگونگی استفاده از آن، راز استفاده از ساروج
خمیر آهک
گل حرامزاده
خاک و خشت
پیشینه‌ی دیوارسازی
دیوارهای گلی
دیوارهای چینه‌ای
انواع دیوار چینه‌ای: الف) چینه‌ی شاغولی
ب) چینه‌ی یال‌خری
دیوارهای آجری
تزئین و طراحی به‌وسیله‌ی آجر؛ هنر آجری کاری در سقف‌های آجرکاری
طاق (تاق)
پوشش سقف در بناهای ایرانی
پوشش‌های قابی یا چوبی
سازه‌های قابی
تیرهای مورد نیاز، طرز قرار دادن تیرها بر روی دهانه‌ی اتاق
پوشش روی تیرها
تیر و حصیر؛ تیر و نی
تیر و تخته، تیر و توفال
قاب‌کوبی
تیر و آجر
سقف‌های قوسی
گونه‌های طاق‌های قوسی
پوشش ضربی به شیوه اِسپَر سرخود
پوشش ضربی با آجر؛ هنرآفرینی در طاق‌های ضربی و آجری
چگونگی پوشش طاق‌های خفته و راسته
طاق‌های گهواره‌ای ؛ طاق‌های گنبدی
طاق فیل‌پوش؛ طرز پوشیدن یک طاق به شیوه‌ی فیل‌پوش
گنبد
گونه‌های آسمانه
آسمانه از نوع اول
آسمانه‌های انبوه
چگونگی پوشش سقف یک انبار
روش طاق‌زنی بدون قالب‌بندی
سیستم گوشوار؛ سقف فانوسی
بام‌های ساختمان‌های ایرانی
برج‌های آرامگاهی با آسمانه‌های هرمی شکل
آسمانه‌های گنبدی، گنبدهای شلغمی یا گنبدهای نوک تیز
گنبدهایی با روکش طلا؛ پوشش تیغه‌ای یا لادپوش.
طرز پوشیدن طاق به شیوه‌ی کاشی‌پوش؛ مصالح لازم (آجر)
طرز پوشیدن تیغه نعل درگاه‌ها
استاد علی قمی کی بود؟
پوشش‌های قوسی بدون ملات
الف) طاق ضربی یا پَر
ب) طاق‌های رومی
قالب
سراهای سه اتاقی
آنچه در یک سرای باید دید
خانه‌ی پدری
با من از یک سرای سنتی دیدن کنید
سردر
راه پله‌ها
خانه‌ی پشت امامزاده شاه‌حسین
نقشه‌ی ساختمان؛ عرض پی‌ها
سرایی که مدرسه شد
دو سرای روستایی در گلیرد طالقان و مزداران فیروزکوه
الف) خانه‌ی طالقانی
ویژگی اتاق ویژه‌ی طالقانی
ب) سرایی اعیانی واقع در مزداران
ج) خانه‌ی بغض تاریخ معاصر
نام معماران.پ * *
تأثیرپذیری معماران از گسترش و نفوذ معماری غربی
خانه‌های چلیپایی
نام‌های فضاهای خانه‌ی چهار صفه‌ای
صُفه
چهار صفه‌های بوذآباد
نقشه‌ی ایوان‌ها
زیرزمین
حوض‌خانه در زواره
اتاق شکم دریده
خانه‌های روستایی
 الف) روستاهای کوهپایه‌ای ؛ ب) روستاهای دشت و کویری
مصالح خانه‌های روستایی.
فضاهای خانه‌های روستایی