کتاب گنج حضور - تفسیر قصه های مولانا

معرفی کتاب گنج حضور - تفسیر قصه های مولانا

همه ما به طور کلی می دانیم که مولانا از بزرگترین شاعرهای ایرانی و از برترین معلمان اخلاق می باشد. این شاعر گرانقدر همواره در بیشتر شعرها به مسئله اخلاق و عرفان پرداخته است. بزرگ ترین وجه تمایز مولانا نسبت به شعرای اهل فلسفه و اخلاق این است که مولانا به هیچ وجه به شکل دستوری با مخاطب خود سخن نمی گویند و سعی کرده است که مطالب اخلاقی را در قالب یک داستان و یا یک حکایت ارائه بدهد.

از این رو به خوبی می توان گفت که مولانا تنها یک شاعر نبوده است، بلکه او در آن واحد یک داستان سرا و نویسنده قهار می باشد که داستان های کوتاه جذاب و آموزنده ای را نگارده است. اگر بخواهیم به شکل مثال بیان کنیم، مولانا چخوفی است که داستان هایش را در قالب شعرهایی خوش لحن بیان می کند.

اما بجز این موارد نکته هیجان انگیز دیگری نیز در میان است و آن این که داستان های مولانا چه از نظر محتوایی و چه از نظر سبک نوشتاری بسیار عمیق و قابل بحث است. از این رو می توان با این اشعار به شکل یک اثر ادبی کامل برخورد کرد و آن ها را با تمام معیارهای امروزی نقد، مورد بررسی و تحلیل قرار داد.

این اتفاق می تواند چند فایده اساسی داشته باشد. اولین و مشخص ترین منفعت این داستان در این است که ما به خوبی می توانیم مفاهیم بیان شده در اشعار مولانا را درک کنیم و از بزرگی او و توانایی سبک او آگاه شویم. دومین مزیت نقد و بررسی اشعار مولانا است که به ما این فرصت را می دهد تا به چندین قرن قبل برگردیم و حال و هوای ادبیات آن زمانه را درک کنیم. همانطور که می دانید ادبیات  نماد بارز فرهنگ هر جامعه است، از این رو با شناخت نمادهای شاخص ادبیات یک دوران می توان به فرهنگ غالب آن زمان و از آن به وضعیت عمومی جامعه پی برد. از این نظر نقدهای تخصصی و درست بر این گونه آثار می تواند اهمیت خاصی برای مورخین و بزرگان انسان شناسی باشد.

اصولی یکسان با جزئیاتی متفاوت

همانطور که یک منتقد ادبی نمی تواند آثار سینمایی را نقد کند، یک منتقد معاصر نیز که بیشتر آثار عصر حاضر را مطالعه کرده است و بر آن تخصص دارد نمی تواند وارد فضای چندین قرن قبل شود و اگر بخواهد همچنین کاری انجام دهد مسلما نقدی بدون در نظر گرفتن فضای حاکم خواهد بود. از این رو منتقد هایی که به نقد آثار کهن مانند آثار حافظ، سعدی و مولانا و فردوسی می پردازند افرادی هستند که مطالعه ای دقیق در باب آن روزگار داشتند و بیشتر از جنبه تاریخی و اجتماعی می توانند قفل های اشعار شاعری بزرگ چون مولانا را باز کنند.

در باب ترجمه نیز همچنین اتفاقی وجود دارد. به طور مثال به نظر فردی مانند شجاع الدین شفا قادر است کتابی به عظمت کمدی الهی را ترجمه درست کند. زیرا شفا به خوبی با فضای حاکم در کتاب از نظر تاریخی و فرهنگی آشنا می باشد و به طور اعجاب آوری بر مسائل نزدیک به آن مانند قوانین مسیح و ... مسلط است. در واقع اگر پانویس های شفا بر این کتاب نباشد، درک کمدی الهی شاید سال ها زمان ببرد. این مثال به ما نشان می دهد که نقد یا حتی ترجمه صرفا به خود اثر نباید محدود باشد، بلکه فرهنگ جامعه و حال و هوای نویسنده نیز بر این نقد موثر خواهد بود.

در مجموع این سخنان می توان گفت که ما واقعا به یک منتقد ادبی شاخص در زمینه نقد آثاری چون مولانا احتیاج داریم و این آثار حتما و حتما و حتما باید مورد تحلیل قرار بگیرد و با زبان روزگار امروزی به مخاطبان عرضه شود. از این رو می توان گفت در همین قالب، کتاب گنج حضور که به نوعی نقد ادبی و فرهنگی بر داستان های مولانا می باشد می تواند مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد.

پرویز شهبازی

اصولا در نقدهای ادبی نباید از نویسنده یا مترجمی خاص نام برد، زیرا در این حالت منتقد شرط انصاف را رعایت نکرده است و به نفع یا ضرر کسی رای داده است. اما ما در این مقاله و در این تحلیل ادبی در واقع به نقد یک نقد دیگر نشسته ایم که این خود شرایطی خاص می طلبد. اصولا در تحلیل یک نقد ادبی، نویسنده آن نقد بسیار مورد توجه قرار می گیرد.

کتاب گنج حضور، با تحلیل و نوشته پرویز شهبازی است که توسط نشر فردوس در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. وقتی به سابقه پرویز شهبازی نگاه می کنیم متوجه می شویم که ایشان قبل از این که یک منتقد یا یک نویسنده باشد، یک عرفان پژوه محسوب می شوند. بنابراین شرایط کتاب نوشته شده نیز می تواند متفاوت باشد.

اولین تفاوتی که ایجاد می شود این است که کتاب گنج حضور را از رده کتب نقد خارج می کند و آن را به زمره کتاب های تحلیل شخصی می برد. این اتفاق از نظر ادبی چندان مورد قبول نیست. زیرا ما در نقد و تحلیل به دنبال رسیدن به یک نتیجه تقریبا مشخص هستیم و یک تحلیل شخصی نه تنها این اتفاق را رقم نمی زند بلکه ممکن است بیشتر به ابهامات داستان اضافه کند.

اما نکته قابل توجه این جاست که نویسنده یک عرفان پژوه است از این رو کاملا با مفاهیم و نوشته های کتاب آشنا می باشد و آن ها را به شکل کاملا عمیق تحلیل می کند. این اتفاق از نظر محتوایی بسیار شاهکار و کلاسیک محسوب می شود و از این رو می توان کتاب هایی مانند گنج حضور را یک فرصت ادبی بزرگ نامید.

بنابراین در کل می توان گفت که کتاب حاضر را نمی توان به عنوان یک نقد ادبی قبول کرد اما می توان با دید یک تحلیل شخصی در حد و اندازه های افرادی مانند شریعتی و ... مقایسه کرد. این افراد به دلیل عمق فکری که روی یک مبحث داشتند توانستند ابعاد گسترده ای از آن مباحث را به مخاطبان ارائه بدهند که کتاب گنج حضور می تواند یک نمونه از آن باشد. البته به این نکته نیز توجه داشته باشید که نویسنده تنها یک عرفان پژوه است و انتظار این را نداشته باشید که مباحث و ابعاد دیگری از اشعار مولانا برای شما واگویه شود.