دانلود کتاب شازده کوچولو

نقد و بررسی رمان کوتاه شازده کوچولو نوشته دوسنت اگزوپری

بعد از ابداع صنعت چاپ و رونق گرفتن نشر کتاب شازده کوچولو بعد از کتاب های مقدس مانند انجیل بیشترین نرخ ترجمه و انتشار را داشته است. این کتاب بعد از حدود 80 سال از تاریخ اولین چاپ آن، نزدیک به یک میلیون نسخه از آن به صورت سالانه در تمام دنیا فروخته می شود و این یک آمار حیرت آور نه تنها در صنعت چاپ بلکه در کل عرصه هنر و ادبیات محسوب می شود؛ بنابراین عملا با کتاب و نوشته ای روبرو هستیم که تقریبا توانسته با بیشتر انسان ها در چندین دهه مختلف ارتباط برقرار کند و هنوز هم این ارتباط وجود دارد. این که شما بتوانید همه آدم ها را راضی کنید و همه آن ها از سخنان شما خوششان بیاید اتفاق کمی نیست و به نوعی یک معجزه می تواند باشد. از این رو بیایید این معجزه را از جنبه های مختلف به آن نگاه کنیم. توجه داشته باشید که ما با کتاب و زمانی عادی روبه رو نیستیم که بخواهیم نقدی عادی بر آن داشته باشیم.

 

نویسنده ای که خود اهل پرواز بود

دوسنت اگزوپری نویسنده اهل فرانسوی که در خانواده سنتی و با اصالت متولد شد. مهم ترین اتفاقی که می توان در زندگی دوسنت اگزوپری پیدا کرد، پرواز و خلبانی اوست. او قبل از جنگ جهانی دوم خلبان شرکت پستی فرانسه بود؛ اما در جنگ به نیروی هوایی فرانسه آزاد پیوست و در اثنا همین جنگ ناپدید شد.

انسان موجودی است یادگیرنده و هرچیزی که در اطراف او می گذرد در او تاثیر می گذارد. دوسنت اگزوپری یک خلبان بود و بیشتر عمر خودش را در آسمان سپری کرده بود. این اتفاق مسلما دیدهایی به او می داد که یک فرد عادی و غیر خلبان نمی توانست آن ها را درک کند.

از آسمان که به زمین نگاه می کنیم، همه چیز کوچک، بسیار کلی و البته زیبا دیده می شود. دعوا ها و مشاجرات مگر زمانی که بسیار گسترده باشد پیدا نیستند و انسان می فهمد که در چه دنیای کوچکی زندگی می کند. این چند فهم و درک را به راحتی می توانیم در کتاب شازده کوچولو به خوبی مشاهده کنیم. داستان شازده کوچولو روی سیارک هایی رقم می خورد که بسیار کوچک و البته کلی هستند. این دید کلی نگرانه ای است که خود دوسنت اگزوپری از تجربه های پرواز خود به دست آورد؛ اما این ها هنوز برای نگارش یک معجزه کافی نیست.

برای این که یک معجزه بسازید باید معجزه را دیده باشید و آن را بشناسید. در سال 1935 دوسنت اگزوپری برای شکستن رکورد پرواز بین پاریس سایگون تلاش می کند؛ اما این تلاش با یک نقص فنی و سقوط به شکست می رسد. این سقوط باید باعث مرگ اگزوپری می شد اما او نه تنها زنده ماند، بلکه تقریبا آسیب جدی هم ندید. این بازپس گیری زندگی در این چنین شرایطی چیزی شبیه به معجزه نیست، بلکه خود معجزه است. او این حادثه در صحرای آفریقا را دستمایه نوشتن کتاب شازده کوچولو قرار داده و در سال 1943 اولین نسخه آن را منتشر کرد. به واقع شاید بتوان گفت در این حادثه دوسنت اگزوپری چیزی دید و فهمید که بسیاری از اما آن را تا زمان مرگ نه دیده ایم و نه می فهمیم. او زندگی را فهمید. دوسنت اگزوپری شاید جز معدود افرادی باشد که مرگ را بوسید و به زندگی برگشت. همین موضوع مفهوم زندگی را بیشتر به او فهماند. او فهمید که زندگی امروز انسانی بیش از اندازه پیچیده شده است و مفهوم زندگی بسیار ساده تر از چیزی است که فکرش را می کنیم. زندگی می تواند به اندازه یک گل زیبا درون گوی شیشه ای در سیارک ب 612 باشد. سعی می کنیم درباره این فلسفه در ادامه بیشتر صحبت کنیم و آن را بیشتر مورد واکاوی قرار دهیم.

 

زبانی کودکانه برای بزرگسالان

همه چیز این کتاب برعکس است؛ یعنی تقریبا هیچ مفهوم و نکته ای در آن نیست که معکوس شده نکته ای در دنیای واقعی باشد. در دنیای واقعی " آدم بزرگ ها " با زبانی سخت و غامض و شاید هم پیچیده با یک دیگر صحبت می کنند و این کودکان هستند که زبانی شیرین، ساده و سلیس دارند؛ اما سوال دوسنت اگزوپری این است که چرا باید این چنین باشد؟ چرا باید این صحبت ها و این مفاهیم به قدری سخت باشد که برای هرکدام توضیحی مفصل داشته باشیم و بعد این توضیح دوباره نیاز به توضیح دیگر داشته باشد؟ از این دست چالش ها و چراها در کتاب کم نیست. تقریبا دوسنت اگزوپری با دستمایه قرار دادن مفهوم سادگی در زندگی همه چیز دنیای امروز ما (80 سال پیش!) را به سخره گرفته است. نمی دانم اگر دوسنت اگزوپری در سال 2020 زندگی می کرد چه می گفت؟ احتمالا رمان کوچک او کوچک تر و یا تبدیل به چند جلد کتاب قطور  می شد.

این زبان کودکانه که دو سنت اگزوپری در کتاب شازده کوچولو از آن استفاده می کند، زبان کودکانه و مسخره ای نیست که ما غالبا با آن با کودک خود صحبت می کنیم. در کتاب شازده کوچولو ما شاهد زبانی بسیار ساده و روان هستیم که بدون هیچ اضافاتی در حال بیان است.

یوستین گردر در کتاب دنیای سوفی معتقد است که کودکان فیلسوف ترین انسان های روی کره خاکی هستند و متاسفانه هرچه بزرگ تر می شوند فلسفه کودکی خود را به سخره می گیرند و جالب تر این است که وقتی به مرگ نزدیک می شوند دوباره یاد فلسفه کودکی خود می افتند.

این مفهومی است که حتی در سری کتاب های نارنیا نیز به وضوح به آن اشاره شده است. شخصیت های داستان نارنیا در ابتدای داستان متشکل از 4 کودک در سنین مختلف است. آن کودکی راه اصلی را پیدا می کند که از همه سنش کمتر است و آن کودکی زودتر از گردونه این بازی خارج می شود که سنش بیشتر از همه است. این دقیقا نشان می دهد که مسئله بزرگ شدن انسان با مسئله دور شدن او از واقعیت های اصلی زندگی همسو شده است. این اتفاق باعث شد تا دوسنت اگزوپری در کتاب شازده کوچولو بزرگ ترین مفاهیم انسانی و زندگی را از زبان یک کودک بیان کند.

تقابل بین خود شازده کوچولو و شخصیت بزرگسال کتاب (که احتمالا نمادی از خود دوسنت اگزوپری) دلیل دیگری بر فلسفه گفته شده است. در ابتدا به نظر می رسد که شازده کوچولو باید با زبان بزرگسالی خو بگیرد و به نظر می رسد اما این شخصیت بزرگسال داستان است که رفته رفته وارد این دنیا می شود و سعی می کند همه چیز را با زبان ساده تر بیان کند و حرف بزند. البته این اتفاق خود سختی های خاص خودش را دارد. باید آنقدر مفاهیم ساخته شده در ذهن انسان بشکند و بشکند و بشکند تا به مفهوم اصلی و واقعی برسد. اگر دقت کنید مشکلی که امروز گریبان ما را گرفته است، دقیقا همین گسترش مفاهیم است. ما چیزی را می گوییم و دیگری چیز دیگری برداشت می کند. چون مفاهیم گسترده است؛ اما هرچقدر ساده تر حرف بزنیم، ساده تر درک می شود و این گونه بسیاری از مشکلات حل می شوند.

 

نماد یا واقعیت؟ مسئله این است

اما به هر حال ما با یک کتاب نمادین و سورئال طرف هستیم؛ یعنی در آن به ظاهر هیچ چیز واقعی نیست و هر چیزی مفهوم و قانون خودش را دارد؛ اما مسئله دیگر این است که این نماد ها به قدری ساده هستند که تقریبا نمیتوان برای آن مرجع خاصی را در نظر گرفت. بلکه یا باید آن را به همان شکلی که هست قبول کرد یا این که آن را به صورت نماد برای گروهی بزرگ و خاص در نظر گرفت. در هر دو صورت این نمادها ابهام و وضوح خودشان را حفظ می کنند!

به بیان بهتر نمادهای ایجاد شده در این کتاب، از خود شازده کوچولو تا تمام سیارک ها و بحث هایی که در آن می شود به اندازه نمادهای یک کتاب داستان کودکانه ساده و بی ابهام است؛ اما وقتی این نماد ها درون داستانی با مغز و مایه شازده کوچولو قرار می گیرد به واقع دچار یک پارادوکس می شویم.

این پارادوکس از نظر دوسنت اگزوپری برای مخاطب و خواننده اتفاق بدیهی است. چرا که خواننده معمولا یک انسان بزرگسال است و ذهن او یاد گرفته است که برای هرچیز نماد و شکلی بسازد. وقتی با این نمادهای ساده برخورد می کند و نمی تواند آن را با توجه به داستان گفته شده تحلیل کند دچار پارادوکس و سردرگمی می شود؛ اما یک مخاطب کودک و کم سن و سال وقتی این کتاب را بخواند و از او سوال بپرسید که سیارک ب 612 چه مفهومی دارد، احتمالا جواب خواهد داد این سیارک در جایی از این هستی بزرگ وجود دارد و روی ان شازده کوچولویی زندگی می کند که به گل خویش وابسته است. این برداشت در دید اول یک برداشت ساده لوحانه و زود باورانه محسوب می شود اما اگر خوب دقت کنیم و با همان مغز و عقل استدلالی خودمان به داستان نگاه کنیم، آیا می توان همچنین جایی را نقض کرد؟ آیا دلیلی مبنی بر نبود همچنین سیارکی وجود دارد؟ نه. پس چرا آن را نقض می کنیم و با آن مخالفت می کنیم و دنبال راهی می گردیم که وجود آن را در داستان توجیه کنیم؟ در حالی که این اثبات ها لازم نیست و باید به اصل داستان نگاه کرد. کاری که کودک به راحتی انجام می دهد. او شخصیت شازده کوچولو را باور کرده و بر اساس این باور تمام اتفاقات داستان را می پذیرد و این راحت ترین راه برای از بین بردن پارادوکس های ذهن ماست. در کلام بهتر مشکلی از سمت نمادها و داستان وجود ندارد. این مشکل ماست که نمی توانیم قبول کنیم چیزی بی علت وجود داشته باشد. اگر همین گونه هم باشد باید قبول کنیم که چیزی بی علت نیز نمی تواند وجود نداشته باشد!! پس تنها با داستان همراه شوید و از آن لذت ببرید. داستان کتاب بسیار عمیق تر از نمادهای آن است. دوسنت اگزوپری نیز با انتخاب ساده تری نمادها و بی ابهام تری آن ها و با کوچکتر کردن آن ها سعی کرده به مخاطب کمک کند از این نمادها ساده تر بگذرد و شاید این نیز به خاطر سابقه پروازهای دوسنت اگزوپری است که بسیار راحت از روی کوه ها و جنگل ها و آدم ها می گذشت و تنها به کلیت عشق می ورزید و از آن لذت می برد.

 

 

بی منطق ترین کتاب منطقی جهان

با وجود این که گفتیم نماد های موجود در کتاب را باید پذیرفت و بر اساس آن داستان را ادامه داد؛ اما ذهن انسان از واقعیت های منطقی خوشش می آید و نمی تواند جهان بی منطق را تحمل کند. جهان ساخته شده دوسنت اگزوپری نه تنها بی منطق نیست بلکه کاملا منطقی هم چینش شده است.

به بیان بهتر نمادهای موجود در کتاب شازده کوچولو دور از ذهن ترین نمادها و شخصیت ها هستند اما با وجود این جهان ساخته شده کاملا منطقی به نظر می رسد. به طور مثال وجود داشتن یک سیاره کوچک که محیط آن بیشتر از چند متر نمی شود به نظر کاملا بی منطق است اما در این سیاره کوچک کاملا منطقی است که خورشید چند بار طلوع و غروب کند، زیرا این سیاره کوچک است و خورشید به راحتی چندین بار در روز می تواند آن را دور بزند. به نوعی دوسنت اگزوپری با استفاده از بی منطق ترین ابزارها، منطقی ترین اتفاقات را رقم می زند.

در سیاره یا کشوری که کسی در آن زندگی نمی کند، منطقی نیست شاه و حکومتی داشته باشد، اما وقتی وجود دارد منطقی است که بخواهد به اولین نفری که وارد سیاره او می شود دستور بدهد. این منطق بی منطقی واقعا شیرینی و بار جذابیت داستان را به دوش کشیده است و زیبایی خاصی به آن داده است. به واقع کمتر نوشته و کتابی را می توان پیدا کرد که این گونه از منطق و بی منطقی ها در کنار یک دیگر استفاده کند. به طور مثال " آلیس در سرزمین عجایب " نه نماد های منطقی داشت و نه جهان منطقی و در کتاب هایی مانند نارنیا و ارباب حلقه ها نماد ها و جهان از نظر نویسنده و خواننده به شکل خیالی اما منطقی بود.

یکی از دلایل مهم پرفروش بودن کتاب بعد از این همه مدت را می توان دقیقا همین موضوع دانست. این نوع ترکیب بسیار کمتر دیده شده و جذابیت خاصی برای مخاطب دارد. از طرفی دیگر ذهن انسان ها عاشق حل کردن معماها و پیدا کردن رازهای پنهان است. دوسنت اگزوپری خواسته یا ناخواسته از این ترفند استفاده کرده و به نوعی ذهن انسان را وارد چالش های کوچک اما جذابی می کند که بلافاصله حل می شود و این شیرینی خاصی در ذهن مخاطب ایجاد می کند.

در دید اول شاید به نظر بیاید که چسباندن یک چیز بی منطق به یک اتفاق منطقی سخت باشد اما دوسنت اگزوپری به نوعی درس زندگی در این کتاب می دهد و نشان می دهد اتفاق یا مفهوم پیش روی ما هر چقدر هم که بی منطق باشد اگر ما انسان منطقی باشیم می توانیم با آن به صورت منطقی برخورد کنیم. به بیان بهتر برای خورشید مهم نبود که سیارک ب 612 بسیار کوچک است.  او تنها کار خود را انجام می داد و بر این سیاره بی منطق رفتار طبیعی خود را نشان می داد. این مفهوم مهم و بزرگ در زندگی است. چرا که ما همواره دوست داریم و می خواهیم منطق و رفتار آدم های اطراف خودمان را بر اساس منطق خودمان منطبق کنیم این در حالی  است که این اتفاقی است نشدنی. زندگی بسیار ساده تر از چیزی است که فکرش را می کنید. بگذارید او بر اساس منطق خود پیش برود و شما با منطق خود با او برخورد کنید این گونه زندگی می تواند ساده و شیرین باشد و دیگر هیچ جنگ و درگیری در آن شاهد نباشیم. این نیز شاید مرهون جنگی است دوسنت اگزوپری از آسمان آن را دیده است. جنگی که می توانست هیچگاه اتفاق نافتد.

 

عامل اصلی محبوبیت کتاب بین همه انسان ها

اما نکته هایی که گفتیم گرچه در محبوبیت و دوست داشتنی کردن کتاب تاثیر مستقیم داشتند اما دلیل کافی برای جذب همه انسان ها و انتشار سالانه یک میلیون جلد از آن نیست. انسان ها هر کدام دیدگاه مختلفی دارند و بسیار سخت است که بخواهید دیدگاه همه آن ها را به سوی خود جذب کنید. دوسنت اگزوپری نیز بر اساس آن چه در بالا گفته شد سعی نمی کند نظر شما را به خود جلب کند و یا رفتار شما را به چالش بکشد. او منطق خود را تنها توضیح می دهد و رفتار خودش را می کند و با رفتار خود دنیای کلی انسان ها را به چالش می کشد اما این نیز دلیل اصلی محبوبیت کتاب شازده کوچولو نیست. باید این محبوبیت را در جایی دیگر بگردیم و پیدا کنیم.

اگر می خواهیم همه انسان ها را به خود جذب کنید باید دست روی نقطه ای بگذارید که بین همه انسان ها مشترک است و نسبت به آن نقطه احساس مشترکی دارند. آیا می توانید همچنین نقطه ای را پیدا کنید؟ هر چیزی که بگویید احتمالا بین انسان های مختلف در باب آن اختلاف نظر وجود دارد. از دین گرفته تا انسانیت و پوشش و قتل و غارت و امنیت و هزاران مفهوم دیگر. تنها و تنها و تنها یک مفهوم وجود دارد که بین همه انسان یک نوع دغدغه درونی است و همه ما یک نوع احساس درونی نسبت به آن داریم.

این احساس، زندگی (مرگ) است. دوسنت اگزوپری یک بار مرگ را از نزدیک دیده و آن را لمس کرده بود. او نمی گوید مرگ بد است یا باید زندگی کرد. نه او زندگی را لمس کرده و می داند که همه انسان ها چه احساسی نسبت به زندگی دارند. چیزی که حتی من و شما در این جایی که هستیم نمی دانیم. بسیاری از ما از زندگی خودمان خسته می شویم و می خواهیم به زندگی خودمان پایان دهیم و بسیاری نیز این کار را می کنند، اما آن هایی که مرگ را تجربه کرده اند یا تا نزدیکی آن رفته اند مسلما زندگی را به نوعی دیگر یافته اند و شاید از آن لذت برده اند. ممکن است به اندازه یک ثانیه این مفهوم را فهمیده باشند؛ اما چیزی که مشخص است دوسنت اگزوپری این مفهوم را فهمید و از آن استفاده کرد. او هیچگاه مرگ را ندیده نگرفت و به نوعی مرگ را در کنار زندگی پذیرفت. حتی باید گفت شاید مرگ دوسنت اگزوپری نیز خود به نوعی ستایش زندگی بود. او در جریان حمله هوایی نیروی هوایی فرانسه بر فراز اقیانوس مدیترانه ناپدید شد و گمان می رفت که به خاطر اصابت گلوله دشمن سقوط کرده باشد؛ اما وقتی هواپیمای او پیدا شد هیچ اثری از گلوله روی آن نبود. دوسنت اگزوپری یا خودش خواست که مرگ او را دربر بگیرد یا این که مرگ به همان شکلی که می خواست در صحرای آفریقا او را از دنیا بگیرد، دوسنت اگزوپری را  به خود برد.

ویکی پدیا کتاب شازده کوچولو

https://fa.wikipedia.org/wiki/شازده_کوچولو

 

چند نکته و پایان نقد

به طور کلی دوسنت اگزوپری نویسنده توانمندی بود که به جز شازده کوچولو پرواز شبانه و زمین انسان ها، خلبان جنگ و ... را به قلم تحریر درآورده است. گرچه بیشتر جوایز و تحسین های دوسنت اگزوپری به خاطر کتاب شازده کوچولو بود اما سایر آثار او نیز دارای فلسفه ای عمیق و قلمی روان است. این کتاب در اکثر کتاب فروشی های سطح شهر وجود دارد و ناشر و مترجم های متعددی روی آن کار کرده اند. نسخه الکترونیکی این کتاب با ترجمه دانیال شیرمحمدی و نشر آوای دانیال در سایت و اپلیکیشن کتابچین وجود دارد و شما می توانید به سرعت به آن دسترسی داشته باشید. به هر حال یادتان باشد زندگی می تواند ساده، جذاب و دوست داشتنی باشد و اگر می خواهید مرگ دوست داشتنی داشته باشید، زندگی دوست داشتنی برای خود بسازید.

 

 

به قلم مرتضی ملک جاری