کتاب باب دوم مرزبان نامه سعدالدین وراوینی

نقد و بررسی کتاب مرزبان نامه

کتاب مرزبان نامه توسط مرزبان بن رستم به زبان مازندرانی نوشته شده است. این کتاب در نیمه اول قرن هفتم توسط سعد الدین وراوینی به فارسی دری ترجمه شده و اصل کتاب که به زبان طبری بود از بین رفته است. این کتاب به صورت نثر مصنوع نوشته شده است؛ ولی توانایی نویسنده باعث شده که در برخی موارد این نثر به زبان شعر نزدیک شده است.

تقلید از کلیله و دمنه

کلیله و دمنه جزو اولین کتاب هایی است که از زبان حیوانات نوشته شده و با استفاده از آن پندهایی را به خوانندگان می دهد. کتاب مرزبان نامه که شامل یک مقدمه، 9 باب و یک ذیل است نیز تلاش کرده است با استفاده از زبان حیوانات مفاهیم مهمی را روشن کند. این روش در بین حکیمان هندی وجود داشته و پس از اسلام در ایران رواج پیدا کرده است. نوع نوشتار مرزبان نامه ادبیات تمثیلی (فابل) بوده و نثر آن فنی است.

مخاطب کتاب

مخاطب این کتاب در درجه اول پادشاهانی هستند که در زمان نوشته شدن کتاب در سرزمین های مختلف حکم فرمایی می کنند. این کتاب تلاش دارد با استفاده از داستان هایی که از حیوانات بیان می کند، پندهای اخلاقی به آنان بدهد و روش صحیح حکومت داری را روشن کند.

صنایع مورد استفاده

نویسنده به منظور افزودن بر زیبایی نوشته از صنایع ادبی مانند جناس، موازنه، سجع، کنایه، استعاره و تشبیه استفاده فراوان کرده است. با وجود اینکه استفاده از این صنایع بر ارزش نوشته افزوده ولی در مواردی فهم نوشته را سخت نموده است. از این نظر این نثر متکلف و مصنوع محسوب می شود. او به اشعار فارسی و عربی نیز در این نوشته استشهاد نموده است که به طور مثال می توان به این مورد اشاره کرد:

«در حال فرود آمد و زبان به فوایح ثنا و فواتح دعا بگشاد و گفت: بُوَد رسم سلام از بامدادان/ اگر چه اتفاق امشب فتاده ست.»

استفاده از آیات و روایات

نویسنده کتاب مرزبان نامه از تضمین به احادیث و آیات قرآن نیز استفاده کرده است. او از آیه «لا اکراه فی الدین» به منظور اینکه این موضوع را برساند که شنونده در قبول حرف آزاد است استفاده کرده است. وی همچنین برای نشان دادن تلخی نصیحت از آیه «لا تحبون الناصحین» استفاده نموده است.

عبارات عربی در کتاب

در این کتاب به تعداد زیاد از عبارات عربی در بین متن فارسی استفاده شده است. نویسنده تلاش از صنعت استشهاد در متن خود استفاده کرده است. در این کتاب ضرب المثل ها و اشعار عربی مورد استفاده قرار گرفته است ولی همچنان ماهیت فارسی دری اثر محفوظ مانده است. عبارات عربی در این متن با پیوستگی کامل با عبارات فارسی به کار رفته است.

تاثیر از دین مانی

برخی تحقیقات نشان داده است که این نوشته مربوط به قبل از اسلام و زمان سامانی است. با توجه به تاکید زیاد داستان های این کتاب بر زهد و قناعت گروهی احتمال داده اند که این نوشته متاثر از دینِ مانی نوشته شده باشد. در مرزبان نامه عباراتی دیده می شود که با باورهای زرتشتی همخوانی ندارد و با دین مانوی بیشتر سازگاری دارد: «ای مَلِک دست از نجاست و خساست این جهان بشوی و خاک بر سر او کن». مانی این جهان را ساخته شده از پیکر دیوان مرده می داند و ارزش زیادی برای آن قائل نیست.

آثار برگرفته از مرزبان نامه

تاکنون کتاب ها و انیمیشن های زیادی براساس قصه های موجود در این کتاب به منتشر شده اند که از آن جمله می توان به مواردی مانند ترانه های مرزبان نامه، گربه و موش، داشتان هایی از ادبیات کهن، 62 داستان، پند سیاسی حاکمان به شیوه مرزبان نامه، قصه ی تصویری از مرزبان نامه، داستان های مرزبان نامه و ... اشاره کرد.