نام اصلی : محمد حسین بیوک معیری
زادگاه : تهران
ملیت : ایرانی
تخلص : رهی
تاریخ تولد : دهم اردیبهشت ماه سال 1288
محل زندگی : ایران
پیشه : موسیقی-شعر
بیشتر...
شهرت: رهی معیری
تاریخ وفات: 24 آبان سال 1347
علت فوت: بیماری
محل دفن: قبرستان ظهیرالدوله ی شمیران
محمد حسن بیوک معیری که با تخلص رهی معیری در میان اغلب ایرانیان شناخته شده است، در روز دهم اردیبهشت سال 1288 در شهر تهران به دنیا آمد. وی از شاعران غزل سرا و ترانه سرای مشهور ایرانی است. اشعار وی اغلب از اشعار و غزلیات شاعرانی همچون سعدی، حافظ، نظامی، مولوی و صائب تاثیر می پذیرفت. رهی معیری دلبستگی عجیبی به سعدی داشت و شیفته ی کار های او بود. وی همواره تلاش می کرد تا در اشعارش از طراوت و سادگی و روانی بیان سعدی اقتباس کند. وی با اینکه نتوانست به معشوق خود برسد اما تا پایان عمر خود عاشق ماند و شعر های عاشقانه اش زبانزد بود. از مشهور ترین ترانه های سروده شده توسط رهی معیری می توان به شعر های شد خزان، به کنارم بنشین، کاروان، مرغ حق و دیدی که رسوا شد دلم، اشاره داشت. تمامی اشعار رهی معیری در دیوان او جمع آوری و منتشر شده اند. این شاعر والا مقام در 24 آبان سال 1347 در شهر زادگاهش یعنی تهران دارفانی را وداع گفت. آرامگاه او هم اکنون در ظهیرالدوله در تجریش واقع است.
محمد حسن معیری از نوادگان معیرالممالک، وزیر ضرابخانه و خزانه دار پادشاهی در زمان نادر شاه افشار تا دوره ی قاجاریه بوده است. جد بزرگ او در روستای ابرسج از توابع شهر بسطام واقع در شهرستان شاهرود می زیست. رهی معیری در خانواده ای فرهیخته و اهل علم و سیاست و ادب به دنیا آمد و رشد یافت.
نام پدر رهی معیری محمد حسن خان موید خلوت نام داشت و پدربزرگش نیز دوست علی خان نظام الدوله بود. پدر او موید خلوت خود شاعر غزل سرای بسیار مشهوری بوده است. او هم دوره ی بزرگانی هم چون بایزید بسطامی، عارف بزرگ و ملقب به سلطان العارفین و همچنین فروغی بسطامی یکی از غزل سرایان مشهور و بزرگ دوره ی قاجار بود. مادرش نیز اهل آذربایجان و نوه ی بدیع السلطنه بود.
در سال 1304 رهی معیری سرما خورده و دچار بیماری ذات الریه شده بود. او در آن زمان کم تر از شانزده سال سن داشت. دکتر یونس خان افروخته، دکتر نیلیگان که اهل انگلستان بود، دکتر ویلهلم آلمانی و همچنین لقمان الملک مالک به بالین او آمدند. این پزشکان دیگر امیدی به بهبودی محمد حسن نداشتند اما مادرش کنار بستر بیماری او به دعا کردن مشغول بود. مادرش امید داشت که محمد حسن باید زنده بماند تا بتواند غزل ها بسراید و شعر های زیبایی بگوید. محمد حسن نوزده روز از این بیماری رنج می برد و سر انجام دقیقا در شب تولد امام حسین (ع) حالش بهبود یافت و توانست از جا برخیزد. او به خاطر این لطفی که از طرف خداوند و امم حسین به او شده بود همان شب شعر زیبایی در این مضمون سرود:
بر خاطر ما گرد ملالی ننشیند
آیینه ی صبحیم و غباری نپذیریم
ما چشمه نوریم، بتابیم و بخندیم
ما زنده ی عشقیم، نمردیم و نمیریم
رهی معیری در مدرسه ی ابتدایی ثروت و سپس در دبیرستان دارالفنون تهران تحصیل می کرد. رهی معیری زمانی که تحصیلاتش در مقطع ابتدایی و دبیرستان به پایان رسید، شغلی در دولت پیدا کرد و چند جایی مشغول به کار شد. در سال 1322 رهی به مقام ریاست کل انتشارات و تبلیغات در وزارت پیشه و هنر دست پیدا کرد. او همچنین پس از بازنشستگی از خدمت دولت، مدتی را در کتابخانه ی سلطنتی به کار مشغول شد.
رهی معیری از دوران کودکی علاقه ی زیادی به ادبیات، موسیقی، نقاشی و سراییدن شعر داشت. برخی از اشعاری که او در دوران جوانی می سرود در مجلات ادبی آن زمان به چاپ می رسیده است. او اولین رباعی خود را در سن هفده سالگی سرود.
کاش امشبم آن شمع طرب می آمد
وین روز مفارقت به شب می آمد
آن لب که چو جان ماست دور از لب ماست
ای کاش که جان ما به لب می آمد
او در ابتدای جوانی به عضویت انجمن ادبی حکیم نظامی که توسط استاد وحید دستگردی، مدیر مجله ی ارمغان، اداره می شد، در آمد. او به عنوان یکی از اعضای فعال و تاثیرگذار این انجمن به شمار می رفت. همچنین رهی معیری یکی از اعضای اصلی انجمن ادبی فرهنگیتان نیز بود. اشعار عاشقانه و زیبایی که او می سرود در بسیاری از مجلات و روزنامه ها، از جمله روزنامه ی بابا شمل و تهران مصور به چاپ می رسید. برخی از اشعار او به سبب دارا بودن محتوای انتقادی با نام های مستعاری همچون "زاغچه" و"شاه پریون"، "گوشه گیر" و "حق گو"، انتشار می یافت.
رهی معیری یکی از اعضای مشهور انجمن موسیقی ایران بود. او همچنین با داوود پیرنیا، موسیقیدان برجسته ی ایرانی، در انتخاب شعر برای برنامه ی رادیویی گل های رنگارنگ همکاری می کرد.
رهی در طول زندگی خود سفر های متعددی به خارج از کشور انجام داد. وی در سال ۱۳۳۶ به ترکیه رفت و دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۳۸ نیز به ایتالیا و فرانسه رفته بود. وی همچنین در سال ۱۳۳۷ به اتحاد جماهیر شوروی مسافرت کرد تا درجشن انقلاب کبیر شرکت کند. وی همچنین در سال ۱۳۴۱ برای شرکت در مراسم یادبود نهصدمین سالگرد درگذشت خواجه عبدالله انصاری به افغانستان رفت. وی یک بار دیگر در سال ۱۳۴۵ نیز به افغانستان سفر کرد. در سال ۱۳۴۶ رهی معیری که دچار بیماری شده بود به انگلستان رفت تا عمل جراحی انجام دهد. این آخرین مسافرت رهی معیری بوده است.
مریم فیروز و رهی معیری در یک مهمانی که در خانه ی مصطفی فاتح برگزار شده بود، همدیگر را ملاقات کردند. مریم در آن زمان مشغول انجام کار های طلاق خود از همسر سابقش بود. مریم فیروز دختری از خانواده ای متمول وسرشناس بود. مریم زمانی که تنها 16 سال داشت به دستور پدرش، عبدالحسین فرمانفرما، با مردی به نام سرهنگ عباسقلی اسفندیاری ازدواج کرده بود. سرهنگ اسفندیاری حدود 26 سال بزرگ تر از مریم بود و این دو پس از ازدواجشان صاحب دو فرزند دختر به نام های افسانه و افسر شدند؛ اما مریم که هیچ گونه علاقه ای به زندگی با آن مرد نداشت، تصمیم به جدایی گرفته بود. در سال 1318، زمانی که عبدالحسین فرمانفرما فوت کرد، مریم توانست تصمیم خود را عملی کند و از همسرش جدا شود. پس از این جدایی ارتباط مریم و رهی روز به روز بیشتر می شد و مریم بار ها به خانه ی رهی رفت و آمد می کرد.
زمانی که رهی معیری با مریم آشنا شد، حدودا سی ساله بود. این آشنایی تاثیر بزرگی بر زندگی رهی گذاشت. چنان چه او حتی به خاطر علاقه و عشقی که به مریم داشت، مواد مخدر را که مدتی بود درگیرش شده بود ترک کرد. مریم همواره رهی را تشویق می کرد تا با نام های مستعار، مقالات و مطالب انتقادی بنویسد و در روزنامه ها به انتشار برساند.
در حالی که رهی روز به روز بیشتر دلباخته ی مریم میشد، اما مریم حال و هوای دیگری داشت. وی در محافل چپ و مطبوعات به لقب "مریم سرخ" مشهور شده بود، چرا که روزنامه ای فرانسوی عکسی از او با لباس چرمی قرمز منتشر کرده بود. پس از چندی مریم با فردی به نام نورالدین کیانوری ازدواج کرد. این ازدواج غم و ناراحتی شدیدی را برای رهی به دنبال داشت. کیانوری یکی از فعالان سیاسی ایرانی و همچنین رهبر دبیر اول کمیته ی مرکزی حزب توده ی ایران بود.
مریم تا سال ها با کیانوری زندگی می کرد و به فعالیت های سیاسی در حزب توده مشغول بود. مریم در دوران پهلوی از مخالفان حکومت بود و همچنین موفق شد تا سازمان زنان حزب توده را تاسیس کند. تا این که در سال 1327 سوء قصدی به جان شاه انجام شد. در پی این ترور، حزب توده منحل شد و سران و فعالین آن تحت تعقیب قرار گرفتند. مریم سرانجام در هفدهم بهمن ماه سال 1361 به اتهام جاسوسی دستیگر شد و به زندان رفت. وی در سال 1386 در 95 سالگی اش دار فانی را وداع گفت.
اولین مجموعه اشعار رهی معیری در سال 1345 با نام سایه ی عمر به چاپ رسید. این کتاب مجموعه ای است از تمامی غزل هایی که تا به آن زمان، رهی سروده که توسط موسسه انتشارات امیرکبیر به چاپ رسید. این کتاب تا به حال چندین بار تجدید چاپ شده است. کتاب آزاده نیز مجموعه ی دیگری است شامل تمام ترانه های این شاعر برجسته. در کنار این مجموعه شعر ها، تمام مقاله های ادبی که این شاعر نوشته است نیز در کتابی با عنوان گل های جاویدان در سال 1363 شمسی به چاپ رسیده است. از دیگر کتاب های رهی معیری باید به کتاب رهاورد رهی اشاره کرد که مجموعه ای است از شعر هایی که رهی معیری سورده. این مجموعه توسط داریوش صبور در سال 1375 و در نشر زوار به زیور برای اولین بار چاپ شد.
رهبر معظم انقلاب در دیدار هایی که با دانشجویان و جوانان داشته است درباره ی طبع لطیف و ذوق شاعرانه ی رهی معیری بار ها سخنانی گفته اند. شرح این سخنان در کتاب "پرسش و پاسخ" که درباره ی سوالت دانشجویان از حضرت آیت الله خامنه ای و همچنین پاسخ های ایشان به این سوالات است، آمده است. ایشان در پاسخ درباره ی علاقه و ارادتی که نسبت به شاعران دوران معاصر دارند، فرموده اند: "من شعرای معاصر را تقسیم می کنم به شعرایی که غزلسرا بودند، شعرایی که قصیده سرا بودند و شعرایی که نوسرا بودند." سپس ایشان درباره ی چند تن از شاعران به خصوصی که در این زمینه ها مهارت بالایی داشته اند صحبت می کنند و درباره ی معیری می فرمایند: " البته غیر از «امیری» هم یکی، دو نفر شاعر غزلسرا بودند که شعرهایشان را دوست می داشتم؛ یکی مرحوم «رهی معیّری» بود که او را از نزدیک ندیده بودم، یکی مرحوم «شهریار» بود که از شعرش خیلی خوشم می آمد."
رهی بسیار خوش سیما و خوش سیرت بود. او در میان دوستانش به صفاتی مانند بردباری و با ایمانی مشهور بود. او در قید و بند مال دنیا هم نبود. تنها چیز با ارزشی که داشت کتابخانه ای بود که پیش از مرگش به مجلس شورای ملی ایران اهدا کرد. در این کتابخانه در حدود 23 جلد کتاب خطی 1662 جلد کتاب چاپی وجود داشت.
رهی در مدح و وصف پیامبر اسلام (ص) و حضرت علی (ع) و همچنین امام رضا (ع) قصاید زیبایی سروده است. در میان آثار او می توان شعر های طنز زیادی نیز مشاهده کرد.
نو بهار آمد و گل سر زده چون عارض یار ای گل تازه، مبارک به تو این تازه بهار
با نگاری چو گل تازه روان شو به چمن که چمن شد ز گل تازه چو رخسار نگار
لاله وش باده به گلزار بزن با دلبر کز گل و لاله بُوَد چون رخ دلبر گلزار
زلف سنبل شده از باد بهاری درهم چشم نرگس شده از خواب زمستان بیدار
چمن از لالهٔ نورُسته بُوَد چون رخ دوست گلبن از غنچهٔ سیراب بُوَد چون لب یار
روز عید آمد و هنگام بهار است امروز بوسه ده ای گل نورُسته که عید است و بهار
گل و بلبل همه در بوس و کنارند ز عشق گل من، سر مکش از عاشقی و بوس و کنار
گر دل خلق بُوَد خوش که بهار آمد و گل نوبهار منی ای لاله رخ گل رخسار
خلق گیرند ز هم عیدی اگر موقع عید جای عیدی، تو به من بوسه ده ای لاله عذار
نه بر مژگان من اشکی نه بر لبه ای من آهی
نه جان بی نصیبم را پیامی از دلارامی
نه شام بی فروغم را نشانی از سحرگاهی
نیابد محفلم گرمی نه از شمعی نه از جمعی
ندارد خاطرم الفت نه با مهری نه با ماهی
چو برق میروی از آشیان ما به کجا؟
نوای دلکش حافظ کجا و نظم رهی
ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3553
