دانلود کتابهای بیدل دهلوی

چکیده

ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بن عبدالخالق ارلاس که بیشتر با نام بیدل دهلوی مشهور است در سال 1054 هجری قمری در شهر پتنه کشور هندوستان دیده به جهان گشود. این شاعر مشهور در سروده های خود از تخلص بیدل استفاده می کرد. بیدل که در اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری می زیست، شعر های خود را به زبان فارسی و در سبک هندی می سرود. گفته می شود که بیدل روزانه در حدود 500 بیت می سروده است. بر همین اساس او در حدود 90 تا 100 هزار بیت سروده است البته امروزه تنها 70 هزار بیت از آن ها در اختیار ما می باشد. کتاب کلیات بیدل نیز که در چهار جلد موجود است و هر جلد موضوعی جداگانه دارد. بیدل دهلوی علاوه بر دیوان غزلیات خود مثنوی ها ی دیگری نیز نوشته است که از میان آن ها می توان به مثنوی عرفان، مثنوی محیط اعظم، مثنوی طور معرفت و... اشاره داشت. بیدل دهلوی در روز 4 ماه صفر سال 1133 دار فانی را وداع گفت. آرامگاه او هم اکنون در قریه ی خواجه روش کابل قرار دارد.

شرح کاملی بر زندگی بیدل دهلوی

سال های اول زندگی بیدل

بیدل دهلوی فرزند میرزا عبدالخالق، یکی از صوفیان با تجربه ی قادری می باشد. او در سال 1054 در شهر عظیم آباد واقع در ساحل جنوبی رودخانه ای به نام گنگ به دنیا آمد. او تا بزرگسالی در همان شهر اقامت داشت و در سال 1096 هجری قمری از آن جا به دهلی عزیمت کرد. میرزا عبدالخالق، پدرش به خاطر عشق و علاقه ی عمیقی که نسبت به سلسله ی طریقت داشت نام فرزند خود را همانند نام عبدالقادر گیلانی، عبدالقادر نهاد. اجداد میرزا از ترکان جغتایی برلاس یا ارلاس بدخشان افغانستان بودند. ارلاس قبیله ای از قوم مغول بوده است.

 

بیدل و فرقه ی صوفیان

زمانی که عبدالقادر تنها حدود 4 سال سن داشت پدرش را از دست داد و چندی بعد نیز مادرش فوت کرد. در این زمان عمویش میزا قلندر سرپرستی او را بر عهده گرفت. میرزا قلندر نیز خود صوفی شناخته شده ای بود و از این رو به عبدالقادر توصیه کرد تا مکتب را رها کند و آموزش های مذهبی و معنوی ببیند. عبدالقادر در کودکی با مباحث صوفیانه آشنا شد و در کنار عمویش تحت آموزش قرار گرفت. او از همان دوران کودکی و نوجوانی درباره ی عشق به حق و عرفان شعر های زیبایی می سرود. او در ابتدا با نام "رمزی" تخلص می کرد. بعدا البته تخلص خود را به "بیدل" تغییر داد. یکی از شاگردان وی روایت کرده است که عبدالقادر هنگام مطالعه ی گلستان سعدی به مصراع "بیدل از بی نشان چه جوید باز" برخورد کرده و سبب شده تا تخلص خود را عوض کند.

بیدل که در دوران جوانی از اندامی ورزیده و چهره ای خوشایند برخوردار بود، در سال 1079 هجری قمری به خدمت سپاه شاهزاده محمد اعظم بن اورنگ زیب درآمد. او به خوبی از پس کار های طاقت فرسا و سخت بر می آمد و مهارت خوبی در هنر های رزمی مخصوصا کشتی داشت؛ اما زمانی که از او خواسته شد در مدح حاکمان و شاهزاده ها شعر بسراید تصمیم گرفت ارتش را ترک کند.

 

مهاجرت به دهلی

بیدل دهلوی در سال 1096 به قصد عزیمت به دهلی زادگاه خود را ترک گفت و باقی عمر خود را در دهلی سپری کرد. در ابتدای ورود به دهلی او با کمک دیگران و مخصوصا فردی به نام شکرالله خان توانست زندگی ساده ای را برای خود درست کند. بیدل بیشتر عمر خود را در دهلی گذراند و در محضر آصف جاه اول مقام و منزلت والایی را دارا بود. او تمام سال هایی که در دهلی زندگی کرد به تامل و تفکر مشغول بود و در این مدت توانست ابیات بسیار زیادی نیز بسراید. درب منزل عبدالقادر در دهلی نیز همواره به روی عاشقان و عارفانی که اهل تفکر بودند، باز بود. او در این سال ها به نوشتن مثنوی عرفان خود مشغول بود و سرانجام توانست آن را در سال 1124 به پایان رساند.

 

درگذشت بیدل دهلوی

بیدل در یک روز پنجشنبه به تاریخ چهارم ماه صفر سال 1133 هجری قمری در دهلی چشم از جهان فرو بست. طبق وصیت خود بیدل او در صحن خانه ی خود در دهلی در همان جایی که خودش پیش از مرگ تعیین کرده بود به خاک سپرده شد. گفتنی است که پس از مدتی مریدان و اعضای خاندانش پیکر او را به افغانستان انتقال دادند و در قریه ی خواجه رواش کابل دفن کردند. مزار او در کنار مقبره ی میرزا ظریف و شخصی به نام غازی خان قرار دارد.

 

سبک و اندیشه ی بیدل دهلوی

آن طور که از غزلیات و مثنوی های بیدل بر می آید، او همواره به حق تعالی می اندیشیده است. در منظر او عالم و جهان جلوه ی حق بوده اند؛ و انسان آینه ای است که به تماشای این جلوه ی حق چشم گشوده تا تجلی حق را در عالم وجود بنگرد. این شاعر در تمام هستی حق را می جوید و به دنبال رسیدن به آن است.

در اشعار بیدل می توان به روشنی افکار عرفانی و مضامین الهی که با استعارات و کنایه ها و خیال پردازی های پیچیده همراه است را مشاهده کرد. آثار نظم و نثری که بیدل دهلوی نوشته ست از بهترین نمونه های سبک هندی به شمار می آیند. بیدل برای سرودن اشعار خود از اصطلاخات عامیانه ای که برای مردم ملموس بودند نیز استفاده می کرد. از دیگر ویژگی های اشعار او می توان به خوش آهنگی و وزن های بلند آن ها اشاره کرد. او گاها از وزن های استفاده می کرد که در اشعار فارسی کمتر دیده شده و بود و بیشتر به اشعار عربی نزدیک بود. تکرار قافیه در غزل های بیدل یکی دیگر از نشانه های نهارت او در سراییدن شعر است. او از ردیف های طولانی و دشواراستفاده می کرد و وزن و قافیه را در شعر خود چندین بار تکرار می کرده است تا نشانه ای باشد بر قدرت مضمون سازی و گستردگی حوزه ی تداعی های شاعر. اشعار بیدل بر دیگر شاعران هندوستانی و شاعرانی در دیگر نقاط جهان، تاثیری شگرف گذاشته بود. برای مثال اقبال لاهوری در برخی اشعار خود علاقه ی خود را به سبک بیدل دهلوی نشان داده است.

 

گردآوری دیوان بیدل

مجموعه ای از آثار و ابیات بیدل به کوشش ملا نورالدین بن جیواو و به دستور مختار شاه کشمیری و ملا عبدالحکیم مرغینانی در سال 1299 هجری قمری در بمبئی جمع آوری شد. در شهر های دیگری از هند و ماورأالنهر نیز برخی از غزلیات و اشعار او به چاپ رسید؛ اما این نسخه ها هر کدام نواقص خود را داشتند و حتی شامل غلط های املایی بسیاری نیز بودند. این نایاب بودن و ناقص بودن آثار سبب شد تا جنبش های علمی و ادبی تصمیم بگیرند که کلیات بیدل را در مطبعه ی معارف افغانستان جمع آوری و منتشر کنند؛ بنابراین کامل ترین نسخه ی دیوان این شاعر پارسی سرا در سال 1341 منتشر گردید.

 

کلیات بیدل دهلوی

جلد اول کلیات بیدل دهلوی مجموعه ای ارزشمند می باشد از غزلیات او. شمار غزلیات این دیوان در حدود 2800 می باشد. درواقع جلد اول این کلیات شامل 35 هزار بیت است.

جلد دوم شامل ترکیب بند، ترجیع بند، قصاید، قطعه، رباعیات و مخمسات است که در تیر ماه 1342 منتشر شد. این جلد در حدود 11 هزار بیت را دارا است. همچنین در این جلد شاعر 20 قصیده در مدح پیامبر اسلام (ص) و یک قصیده نیز در مدح امام علی (ع) سراییده است. چند قصیده نیز در ستایش اورنگ زیب و پسران او نوشته شده است.

جلد سوم نیز شامل مثنوی های عرفان، طلسم حیرت، طور معرفت و محیط اعظم می باشد. این جلد از کلیات در بهمن ماه سال 1342 هجری شمسی منتشر شد

جلد چهارم تنها شامل چهار عنصر، رقعات و نکات است که این جلد در ماه خرداد سال 1344 به چاپ رسید. ین ها تنها آثار نثری هستند که از این شاعر باقی مانده اند.

 

درباره ی 4 مثنوی مشهور بیدل

جلد سوم کلیات بیدل شامل 4 مثنوی معروف او و سه مثنوی کوتاه می باشد. این جلد جمعا حدود 24 هزار بیت دارد. مثنوی محیط اعظم اولین مثنوی عرفانی این شاعر است.

مثنوی طلسم حیرت نیز در وزن خسرو و شیرین نوشته شده و در حدود 1700 بیت را شامل می شود. این مثنوی درباره ی سرگذشت انسان و این که پگونه روح خداوند در او دمیده شده است، می باشد. این منظومه بیشتر درباره ی سفری عرفانی به درون انسان و سری در کالبد بشر است. درواقع می توان افکار انسان شناسی بیدل را به خوبی در این مثنوی مشاهده کرد.

بیدل مثنوی بلند دیگری نیز بر وزن خسرو و شیرین سروده و نام آن طور معرفت و یا گلگشت حقیقت می باشد. این مثنوی نیز حدود 1300 بیت دارد. بیدل این مثنوی را در سال 1099 سرود. طور معرفت نوعی سفرنامه می باشد که در آن بیدل به گونه ای رمزی- مثالی در طبیعت ماوراالطبیعه را وصف می کند.

و اما مثنوی عرفان مهم ترین مثنوی این شاعر به حساب می آید. این مثنوی بر وزن حدیقه ی سنایی نوشته شده که حدود 11 هزار بیت دارد و بیدل آن را در طول 30 سال سروده است و در سال 1124 به پایان رسید. این مثنوی درباره ی رابطه ی انسان و خدا و عشق میان آن ها است. او در این منظومه با بیان داستان و روایت های زیبا به مراتب وجود بر مینای نگرش عارفانه می پردازد.

تنبیه المهوسین با تنها 300 بیت یکی از مثنوی های کوتاه بیدل است که وی آن را در مذمت کیمیاگران نوشته است... همچنین بیدل دو مثنوی در وصف فیل و اسب نیز سراییده است.

 

برخی از آثاری که درباره ی بیدل دهلوی نوشته شده اند

برخی از نویسندگان و محققان نامدار و مشهور درباره ی این شاعر عالی مقام کتاب هایی بسیار پربار را به رشته ی تحریر در آورده اند. برای مثال صلاح الدین سلجوقی کتاب "نقد بیدل" را نوشته است که در سال 1388 در ایران منتشر شد. همچنین محمدرضا شفیعی کدکنی پژوهشگر و ادیب مشهور ایرانی کتابی را با نام "شاعر آیینه ها" درباره ی بیدل نوشته است. دکتر کدکنی در این کتاب چند مقاله ی بسیار ارزشمند را در باب سبک هندی و همچنین درباره ی بیدل شدناسی منتشر کرده است. این کتاب برای درک ظرافت های اشعار بیدل دهلوی بسیار مناسب است. در قسمتی از این کتاب از زبان دکتر کدکنی می خوانیم: "بیدل را باید نمایندة تمام عیار اسلوب هندی به شمار آوریم." کتاب "بیدل، سپهری و سبک هندی" نیز نوشته سید حسین حسینی درباره ی همین شاعر می باشد. محمد کاظم کاظمی یکی از شاعران و نویسندگان مشهور افغانستانی است که کتاب "کلید در باز، رهیافت هایی در شعر بیدل" را منتشر کرده است. این کتاب در سال 1387 توسط انتشارات سوره مهر در ایران به چاپ رسید. این کتاب در دو بخش نوشته شده است. در بخش اول با عنوان "کلید در باز" صور ابهام در اشعار بیدل بررسی می گردد و درباره ی دشواری ها و جوانب هنری شعر بیدل سخن گفته می شود. بخش دوم نیز با عنوان "در خانه ی آیینه" سیزده غزل از بیدل به طور کامل شرح داده می شود.

 

نمونه ی اشعار بیدل دهلوی

• بی اسم و صفت، دلت به خود محرم نیست

بی رنگ و بو، بهار جز مبهم نیست

عالم به وجود من و تو موجود است

گر موج و حباب نیست، دریا هم نیست

تا در کف نیستی عنانم دادند

از کشمکش جهان امانم دادند

چون شمع، سراغ عافیت می جستم

زیر قدم خویش نشانم دادند

 

• آیینه بر خاک زد صنع یکتا

تا وانمودند کیفیت ما

بنیاد اظهار بر رنگ چیدیم

خود را به هر رنگ کردیم رسوا

 

• ما حریفانِ بزمِ اسراریم

مستِ جامِ شهود دیداریم

جوشِ بحرِ محیطِ لاهوتیم

فیضِ صبحِ جهانِ انواریم

اثر و فعلِ حق، ز ما پیداست

بی گمان عرضِ سرِّ اظهاریم

 

• به دعوت هم کسی را کس نمی گوید بیا اینجا

صدای نان شکستن گشت بانگ آسیا اینجا

اگربا این نگوبیهاست خوان جود سر پوشش

ز وضع تاج بر کشکول می گرید گدا اینجا

فلک در خاک پنهان کرد یکسر صورت آدم

مصورگرده ای می خواهد از مردم گیا اینجا

عیار ربط الفت دیگر از یاران که می گیرد

سر و گردن چو جام و شیشه است از هم جدا اینجا

 

ویکیپدیا

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%84

 

آثار بیدل دهلوی

• کلیات ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی
• غزلیات بیدل

---

 

آثار بیدل دهلوی که در کتابچین موجود است

1. کتاب دیوان بیدل دهلوی - غزلیات