نام اصلی : علی بن احمد محتشم کاشانی
زادگاه : کاشان
ملیت : ایرانی
تاریخ تولد : سال 905 هجری قمری
محل زندگی : کاشان
پیشه : شاعر
بیشتر...
شهرت: محتشم کاشانی
تاریخ وفات: ربیع الاول سال 996
محل دفن: محله ی محتشم کاشان
کمال الدین علی محتشم کاشانی شاعر مشهور فارسی زبان در سال 905 هجری قمری در کاشان به دنیا آمد و بیشتر عمر خود را در این شهر گذراند. او در عهد صفویه و در زمان شاه طهماسب اول صفوی می زیست. شغل اصلی وی بزازی و شَعر بافی بود. در قرن دهم محتشم که پیرو مکتب "وقوع" بود از شاعران نامدار مرثیه سرا و مدیحه سرا به حساب می آمد و به وی لقب شمس الشعرای کاشانی را داده بودند. وی دیوانی به نام "کلیات محتشم" دارد که شامل هفت دیوان منظوم و منثور است: جلالیه، صبابیه، شبابیه، شیبیه، معمیات، ماده تاریخ و ... می باشد. از معروف ترین سروده های او می توان به ترکیب بند "باز این چه شورش است که در خلق عالم است" اشاره کرد. این ترکیب بند درباره ی واقعه ی کربلا و ماه محرم سروده شده که تا کنون نیز یکی از محبوب ترین سروده های مربوط به امام حسین (ع) می باشد. محتشم در ماه ربیع الاول سال 996 هجری درگذشت و در زادگاهش، کاشان به خاک سپرده شد.
کمال الدین محتشم فرزند خواجه میر احمد بیشتر دوران زندگیش را در زادگاهش کاشان گذراند.او در خانواده ای با اوضاع مالی خوب زندگی می کرد و از جوانی مانند پدرش به شغل بزازی و بازرگانی روی آورد. او در جوانی وارد دربار پادشاهی شاه طهماسب اول صفوی شد و به خاطر شعر ها و سروده های زیبایش مورد توجه شاه طهماسب قرار گرفت. وی در مدح پادشاهان نیز قصیده هایی بسیار سرود. او شاعری را از استاد صدقی استر آبادی آموخت. همچنین مکاتبات و مشاعراتی با بزرگانی نظیر حیرتی تونی،وحشی بافقی، ضمیری اصفهانی و ... داشت. وی در قرن دهم در میان شعرای معروف شناخته شده بود. او از کودکی به فراگیری علوم دینی و ادبی مشغول بود و به اسلام و دین اعتقاد قوی داشت. از آن جا که پادشاهان صفوی شیعه بودند بسیار در پی آن بودند که مفاهیم شیعی را تقویت کنند.به همین سبب محتشم کاشانی که به خاطر عشق و علاقه ی خود اشعار مذهبی زیادی می سرود از جایگاه ویژه ای در دربار پادشاهان برخوردار بود. مشهور ترین ترکیب بند او نیز با بیت " باز این چه شورش ..." آغاز می شود و دارای 12 بند است. او که با سبک اشعار مذهبی و سروده های دینی خود در تمام ایران به شاعری مشهور تبدیل شده بود شاگردان بسیاری تربیت کرد. از جمله شاگردان وی می توان به بزرگانی همچون صرفی ساوجی، حسرتی کاشانی و وحشتی جوشقانی اشاره کرد. پس از مرگ محتشم یکی از شاگردانش اشعارش را که شامل قصاید، رباعیات، قطعیات، غزلیات و ترکیب بند های مختلفی بود را جمع آوری کرد.
داستان این سروده ی بسیار محبوب محتشم روایتی جالب توجه است. حاج ملا علی آقا واعظ تبریزی روایت کرده است که زمانی که یکی از برادران محتشم به نام مولانا به رحمت الهی رفت، او مرثیه ای درباره ی برادرش و در سوگ او سرود. شبی محتشم امام علی (ع) را در خواب می بیند که از وی سوال پرسیده که چرا برای درگذشت پسر او چیزی نسروده است. یک شب دیگر نیز محتشم در خواب باز هم امام علی (ع) را می بیند که به او چنین می گوید: «مرثیه به جهت فرزندم حسین بگو!» و مصراع "باز این چه شورش است که در خلق عالم است" در خواب به او گفته می شود. این گونه او یکی از زیبا ترین و خوش آهنگ ترین شعر ها را در باب امام حسین (ع) و یاران ایشان می سراید. این ترکیب بند در میان عذاداران حسینی و شیعه بسیار محبوب است. این دوازده بند نه تنها در میان شیعه های ایرانی بلکه در میان مسلمانان جهان در کشور هایی نظیر پاکستان، افغانستان و تاجیکستان نیز طرفداران بسیاری دارد.
سرودن مرثیه و شعر های دینی در مدح امامان تا زمان محتشم سابقه ی آن چنانی نداشت اما بعد از محتشم کاشانی شاعران دیگری نیز نظیر صباحی بیگدلی، وصال شیرازی، سروش اصفهانی، صبای کاشانی، ادیب الممالک، همای شیرازی و ... به پیروی از وی شعر هایی در قالب ترکیب بند سراییده اند.
محتشم که در سرودن اشعار مذهبی و مرثیه سرایی مهارت بالایی داشت در بعضی ابیات خود نگاه انتقادی به جامعه ی اطرافش داشته است. او با سروده های خود می کوشید تا بی عدالتی ها و ارزش های ناپسند انسانی را نکوهش کند و برای آرمان های انسانی و والایی را به مردم بیاموزد.
در این بلا که منم با وجود ضعف قوی
به جیز جلای وطن نیست هیچ درمانم
بعضی از ابیات وی به صورت ضرب المثل نیز در آمده است. اصطلاح عذر بد تر از گناه مربوط به یکی از ابیات محتشم کاشانی می باشد.
عذرخواهی کندم بعد قتل
عذر بد تر ز گناهش نگرید
عباس مشفق کاشانی یکی از شاعران نامدار ایرانی درباره ی محتشم کاشانی این گونه گفته است که اعتقاد و محبت محتشم نسبت به اهل بیت(ع) و امامان معصوم باعث شده است که برخی پادشاهان صفوی مانند شاه طهماسب اول به سروده هایی با مضامین مذهبی و دینی روی آورند.
جابر عناصری ایران شناس، تعزیه شناس و شاهنامه پژوه ایرانی درباره ی محتشم این چنین می گوید: " محتشم کاشانی پدر مرثیه سرایی عاشورایی است. وی می افزاید: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی به یادگار گذاشت و با زبان شعر فرهنگ عاشورا را در بین مردم به ویژه مداحان اهل بیت رواج داد." او همچنین معتقد است که مهارت و شهرت محتشم باعث شده است تا بسیاری از شاعران پر آوازه به این سبک مرثیه سرایی رو آورند. وی همچنین می گوید که تا به حال شاعری همچون محتشم در ادبیات مرثیه سرایی ایران وجود نداشته است.
مطربی سمرقندی نیز درباره ی او گفته است: "جمهور برآن اند که از شعرای عراق، خوشگوی تر و مشهور تر از محتشم کسی نیست".
تقی الدین کاشی محتشم را خاقانی زمان و سلمان عصر نامیده بوده است. او بر این باور بود که محتشم در سرودن انواع شعر توانایی بالایی دارد.
محتشم کاشانی یکبار ازدواج کرد وپس از یکسال از همسرش جدا شد. علت جدایی آن دو نداشتن فرزند بوده است. در ابیات شماره ی سی و دو ی دیوان شیبیه محتشم علت جدایی خود و همسرش را عقیم بودن مخودش عنوان می کند. در این ابیات این طور به نظر می آید که محتشم از ازدواج خود پشیمان بوده و آن را عملی پوچ و بیهوده دانسته است.
سخنی دارم و دارم طمع آن که بر آن
گذری چون به سعادت نفتد در ادراج
متاهل شدن من چو قیاسی است عقیم
که از آن عقم بود در تتق غیب انتاج
غیر بی حاصلی و بوالهوسی هیچ نبود
ازدواج من دیوانه و ترتبی دواج
از دیگر خویشاوندانی که محتشم در شعر هایش اشاره داشته است، برادرزاده ی وی بوده است. این برادرزاده بسیار برای محتشم محترم بوده و نسبت به او محبت فراوانی داشته است. قره العین در این شعر به برادرزد ی محتشم اشاره دارد.
قره العین من آن اختر برج اخوی
هم نیامد که سراجم شود از وی وهاج
محتشم کاشانی 91 سال عمر کرد و در سال 996 هجری قمری در گذشت. آرامگاه او در کاشان، در محله ی محتشم واقع است، و هم اکنون زیارتگاه مردم است. مساحت آرامگاه محتشم حدود هشتاد متر می باشد و سنگ مرمرینی در وسط بقعه ی آن قرار دارد. گنبد کاشی کاری شده ی آن به رنگ فیروزه ای است و ارتفاعی حدود 14 متر دارد. مسئولان فرهنگی کاشان برای نگه داری یاد و خاطره ی محتشم جایزه ی ادبی محتشم کاشانی را برگزار می کنند.
چشم از همه پوشیده بر روی کسی داری
ای آتش دل با آن کز دست تو می سوزم
چون از تو کنم شکوه تو خوی کسی داری
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است
اين صبح تيره باز دميد از کجا کزو
کار جهان و خلق جهان جمله درهم است
گويا طلوع ميکند از مغرب آفتاب
کاشوب در تمامي ذرات عالم است
گرخوانمش قيامت دنيا بعيد نيست
اين رستخيز عام که نامش محرم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست
سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است
جن وملک بر آدمیان نوحه می کنند
گویا، عزای اشرف اولاد آدم است
خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین
پرورده کنار رسول خدا، حسین
وز یک جهتان ساخته ممتاز مرا
از خاک مذلتم چو برداشته ای
یک باره نگهدار و مینداز مرا
چشم از همه پوشیده بر روی کسی داری
ای آتش دل با آن کز دست تو می سوزم
چون از تو کنم شکوه تو خوی کسی داری
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D8%B4%D9%85_%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3504
