نام اصلی : ابوالحسن علی بن جولوغ فرخی سیستانی
زادگاه : سیستان
ملیت : ایرانی
تاریخ تولد : قرن پنجم هجری قمری
محل زندگی : ایران
پیشه : شاعر
بیشتر...
شهرت: فرخی سیستانی
تاریخ وفات: سال ۴۲۹ هجری قمری
سبک نوشتاری: سبک خراسانی
محل دفن: غزنه
فرخی سیستانی شاعر معروف و شیرین سخن اهل سیستان در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم است. او یکی بزرگ ترین شاعران سبک خراسانی بوده است. وی به عنوان یکی از قوم فارس، یکی از درخشان ترین استادان مکتب شعرشناسی دربار محمود غزنوی بود. وی کار خود را با نوشتن قصیده ای به نام با کاروان حله آغاز کرد و آن را به اسعد چقانی ، وزیر پادشاه سیستان تقدیم کرد. این شعر چنان زیبا و استادانه بود که فرخی در دربار پذیرفته شد.
ابوالحسن علی بن جولوغ سیستانی معروف به فرخی سیستانی از شاعران نامدار قرن پنجم هجری قمری است. از تاریخ دقیق تولد وی اطلاعاتی در درسترس نیست اما بنا بر برخی از اطلاعات، می توان تاریخ تقریبی تولد وی را سال های پایانی قرن چهارم هجری قمری تعیین کرد. دولتشاه سمرقندی، فرخی را اهل ترمذ (شهری در ازبکستان) می خواند (احتمالا به سبب اقامت کوتاه مدت فرخی در این شهر) اما سیستانی در برخی از اشعار، خود را اهل سیستان می داند و با افتخار آن را یادآور شده است:
من قیاس از سیستان آرم که این شهر منست
در پی خویشان زشهر خویشتن دارم خبر
چون بسیج راه کردم سوی بست از سیستان
شب همی تحویل کرد از اختر بر آسمان
بنابر نوشته برخی از منابع، پدر او یکی از غلامان امیر خلف بانو بن احمد، آخرین امیر صفاریان در سیستان بوده است. البته درباره نام پدر سیستانی نیز مانند محل و تاریخ تولد وی تردید وجود دارد، نام پدر فرخی در چهار مقاله، لباب الاالباب، تذکره الشعرا و هفت اقلیم «جولوغ» ذکر شده اما در آتشکده آذر«قلوع» و در قاموس الاعلام «تلوغ» ثبت شده است.
برخی از منابع، فرخی را به عنوان حکیم برمی شمارند. حتی دکتر محمد دبیرسیاقی، دیوان فرخی را تحت عنوان «دیوان حکیم فرخی سیستانی» چاپ کرده است؛ اما آن طور که از دیوان فرخی بر می آید، او مسائل حکمی و دانشی را در دیوانش به کار نبرده و از اصطلاحات علمی نیز استفاده نکرده است. این در حالی است که حکیمان معاصر وی نظیر ناصرخسرو، عنصری، فردوسی، منوچهری و دیگران، مفاهیم دانشی و اصطلاحات علمی را در اشعارشان به کار برده اند.
بر اساس اطلاعات موجود، در عصر سیستانی، سلطان محمود غزنوی ولایت سیستان را تصرف کرد و حکومت آن ولایت را به برادرش امیرنصر سپرد. فرخی ابتدا در حکومت سیستان خدمت می کرد اما پس از ازدواج، وجه دریافتی از حکومت امیرنصر را کافی نمی دانست. همین باعث شد فرخی در اندیشه مهاجرت فرو برود. او پس از تحقیقات از افرادی که دنیا را دیده بودند دریافت که ایران چغانی به شعر و ادبیات اهمیت ویژه ای می دهند. فرخی با لباس های ژولیده و خاک آلود و حالتی ناگوار از سر ناگزیری به سمت دربار چغانی راه افتاد. او قصیده ای را در مدح امیر ابوالمظفر چغانی سروده بود وقصد داشت به درگاه امیر تقدیم کند. خواجه عمید اسعد او را به حضور پذیرفت. زمانی که سیستانی قصیده«با کاروان حله» را برای وزیر خواند، وزیر باور نکرد که او شاعر این اشعار باشد؛ بنابراین جهت راستی آزمایی توانایی او در سرودن اشعار دستور داد که قصیده ای در وصف داغگاه امیر بگوید. در نهایت اشعار سیستانی مورد تایید وزیر قرار گرفت و او به نزد امیر رفت و از آن پس زندگی فرخی تغییر کرد و زمینه آوازه او فراهم شد.
اما دیری نپایید که سلطان محمود غزنوی به دره چغانیان رسید و آنجا را نیز اصرف کرد و فرخی به دربار غزنویان راه یافت. اولن قصیده ای که فرخی در وصف سلطان محمود سروده است قصیده سفر خوارزم نام دارد که با مطلع زیر آغاز می شود:
برکش ای ترک و به یکسو فگن این جامه جنگ
چنگ برگیر و بنه درقه و شمشیر از چنگ
فرخی از بهترین شاعران قصیده سرای ایرانی است. اشعار او در میان شاعران و ادیبان، از نظر سادگی و صفای روحیات شاعرانه معروف است. او به سادگی احساسات و افکار عادی خود را در قصایدش بیان می کند. از این نظر گاه به پای سعدی، غزل سرای بزرگ می رسد. همان سادگی و لطافتی که غزل های سعدی دارد، قصاید فرخی در مقایسه با دیگر قصاید داراست.
فرخی علاوه بر قصیده، غزل نیز می سرود. غزل های وی به دلیل به کار بردن معانی بدیع عشقی و احساسی عواطف بی پیرایه شاعر مشهور است. او در این اشعار انواع احساساتی را که در احوال مختلف به شاعر دست می دهد، بیان کرده است. همچنین وی در غزل های خود، قدرت مدح خلاقانه در اوصاف ممدوحان به نمایش گذاشته است. او در وصف آشکار شاعری چیره دست بوده است و در توصیف احوال مختلف، از جمله اوصاف طبیعی، عاشقانه، احوال ممدوحان و اعمال آن ها و میدان های جنگ نظیر ندارد.
دیوان فرخی سیستانی شامل قصاید، قطعات و ابیات بازمانده قصاید، رباعیات، ترجیعات و ابیات پراکنده است.
علی بیک آذر سال وفات فرخی سیستانی را ۴۷۰ هجری قمری می داند اما در هیچکدام از دیگر منابع این تاریخ تایید نشده است؛ اما با توجه به این که در دیوان فرخی سیستانی پس از سلطان مسعود غزنوی، مدح پادشاه دیگری نیامده است (سلطان مسعود در سال ۴۳۲ هجری قمری درگذشته است) و بنا بر این که او فقط ۱۱ قصیده در وصف سلطان مسعود غزنوی گفته است، نمی توان تاریخ علی بیک آذر را پذیرفت. همچنین رضا قلی خان سال وفات فرخی سیستانی را ۴۲۹ می داند که با توجه تعداد اشعار فرخی سیستانی می توان این تاریخ را پذیرفت.
دل من همی داد گفتی گوایی که باشد مرا روزی از تو جدایی
بلی هرچه خواهد رسیدن به مردم بر آن دل دهد هر زمانی گوایی
من این روز را داشتم چشم و زین غم نبوده ست با روز من روشنایی
جدایی گمان برده بودم ولیکن نه چندان که یک سو نهی آشنایی
به جرم چه راندی مرا از در خود؟ گناهم نبوده ست جز بیگنایی
بدین زودی از من چرا سیر گشتی؟ نگارا بدین زودسیری چرایی؟
که دانست کز تو مرا دید باید به چندان وفا این همه بی وفایی
سپردم به تو دل، ندانسته بودم بدین گونه مایل به جور و جفایی
دریغا دریغا که آگه نبودم که تو بی وفا در جفا تا کجایی
نگارا من از آزمایش به آیم مرا باش تا بیش از این آزمایی
مرا خوار داری و بی قدر خواهی نگر تا بدین خو که هستی نپایی
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AE%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C
لینک کوتاه
http://ketabch.in/a/3530
