کتاب پیرمرد و دریا

نقد و بررسی رمان پیرمرد و دریا (The Old Man and the Sea)

خلاصه داستان

 سانتیاگو پیرمرد ماهیگیری ساکن کوبا است. او در ۸۴ روز گذشته نتوانسته حتی یک ماهی صید کند. شاگرد و دستیارش در روز چهلم او را ترک می کند و کافه دار کنار خانه اش مراقب اوست و هر شب برای پیرمرد باقی مانده غذاهای کافه را می آورد. ماهیگیر عدد ۸۵ را خوش یمن می داند و در روز ۸۵ ام به عمق خلیج می رود تا بزرگترین ماهی زندگی خویش را صید کند. ظهر روز بعد یک نیزه ماهی بزرگ به قلابش گیر کرده و تمام تلاش خود را برای کشاندن و کشتن ماهی می کند. نهایتاً پس از دو شبانه روز ماهی خسته شده. حالا او می تواند ماهی را با نیزه از پا درآورده و در کنار قایق خود قرار دهد و به طرف ساحل حرکت کند. او به سودی که از فروش ماهی نصیبش می شود می اندیشد؛ اما شب هنگام کوسه ها حمله می کنند و کل ماهی را می خورند. پیرمرد موفق می شود اسکلت ماهی را به ساحل برساند و در پایان به کلبه اش می رود و از شدت خستگی می خوابد.

 همانگونه که ملاحظه کردید داستان بسیار ساده است ولی چه چیزی باعث می شود که این داستان ساده و رمان کوتاه که تنها ۲۶ هزار و ۵۰۰ کلمه دارد برنده جایزه پولیتزر و همچنین نوبل در سال ۱۹۵۴ شود؟

درباره نویسنده

نویسنده این رمان ارنست همینگوی (Ernest Miller Hemingway) است که در سن ۶۲ سالگی این داستان زیبا را می نویسد. او در سال ۱۹۸۹ در اوک پارک بیرون شیگاگو آمریکا متولد شد و در ۱۶ سالگی به جنگ رفت. بعد از مجروح شدن به روزنامه نگاری پرداخته و مدت سه سال در اروپا بسر می برد و در ادامه راه آفریقا را در پیش می گیرد و به شکار مشغول می شود. در نهایت در کوبا سال های پایانی خود را می گذراند. همینگوی زندگی خویش را با یک تفنگ شکاری پایان می دهد، همان گونه که هشت سال قبل مجبور به پایان دادن زندگی عمو ویلی گربه محبوب خود به علت شکستگی پا میشود.

در طول زندگی خود 16 کتاب نوشته و ۵ مرتبه ازدواج می کند و پس از مرگش 7 کتاب دیگر نیز از او منتشر می شود.

به قول نجف دریابندری:

ارنست همینگوی جوان بلندبالای درشت اندام خوش قیافه و قوی بنیه ای بود. ورزشکاری برجسته بود و مشت زن قابلی به شمار می رفت. خبرنگار و روزنامه نویس چابکی بود و توانایی شگفتی برای آموختن داشت. پس از دو سه سال زندگی در اروپا به زبان های فرانسه، ایتالیایی و اسپانیایی حرف می زد. می بسیار می نوشید، هر چند هرگز بدمستی نمی کرد. محبوب و سر به زیر بود، اما زنان را جذب می کرد و خود مجذوب آنها می شد. پول در کیف او قرار نمی گرفت و غالباً تا آخرین شاهی اش را خرج می کرد. همیشه خوش بود و تا شعاع بلندی فضای دوروبر خود را هم خوش می ساخت.

بررسی داستان

برگردیم به سادگی داستان و این موضوع که چرا خوش درخشید و باعث شد لایق دریافت جایزه نوبل شود. داستان ساده است ولی عمیق و پر از نماد و نشانه استعاره، ولی خود همینگوی می گوید: شما هیچ کتاب خوبی پیدا نمی کنید که نویسندش پیشاپیش و با تصمیم قبلی نماد یا نمادهایی در آن وارد کرده باشد ... من کوشش کردم در داستانم یک پیرمرد واقعی، یک پسر بچه واقعی، یک دریایی واقعی، یک ماهی واقعی و یک کوسه واقعی خلق نمایم و تمام این ها آن قدر خوب و حقیقی از کار در آمدند که حالا هریک می توانند به معنی چیزهای مختلفی باشند.

این نوشته های واقعی پر از نماد و استعاره شد و هزاران نفر در فهم خود از رمان قلم فرسایی کرد و هنوز هم ادامه دارد. از قهرمانی که شکست می خورد ولی نه از هدف خویش که صید ماهی بود، چون ماهی خود را صید می کند بلکه از طمع خویش که نتوانست آن را به فروش برساند. از شباهت قهرمان با عیسی ناصری آنجا که مانند صلیب بر زمین می خوابد و یا تا رسیدن به خانه ۵ مرتبه می نشیند و یا صید نیزه ماهی که در کتاب مقدس از حیوانات مقدس به شمار می رود و دریا که زندگی می بخشد ولی نه به طماعان و هزاران هزار نماد و استعاره دیگر. ولی یک نکته قابل تامل است زمانی ذهن نشانه شناس آدمی به ناکجا آباد پرواز میکند که زیر بنای داستان ساده ولی مستحکم باشد کاری که همینگوی به خوبی از پس آن برآمد و همین قلم ساده و واقعی باعث پیدایش سبکی از سوی او به نام وقایع نگاری ادبی شد و به دلیل قدرت در توصیف شخصیت هایش به او لقب پدر ادبیات مدرن را دادند.

درست زمانی که منتقدان تصور می کردند خلاقیت او ته کشیده و رمان "در امتداد رودخانه به سمت دریا " شاهکار اوست همینگوی شروع می کند به نوشتن شاهکاری جهانی به نام پیرمرد و دریا. در این رمان همه شخصیت های رمان های گذشته برعکس شده و از ضعیف شدن آدم های سرسخت به سرسختی آدمهای ضعیف می رسد و از جنگ گریزی روشنفکران حساس به پیرمرد ساده که به جنگ طبیعت می رود سخن می گوید و از درون گرایی و عمل گرایی قهرمانانش به شخصیتی می رسد که با حیوانات، آسمان ها و دریا سخن می گوید و فکرش را بازگو می کند.

 این تغییر نگرش نشان از دست یابی به آگاهی و بینش جدیدی توسط همینگوی در اواخر سالهای عمر خویش است.

فیلم شناسی

از رمان پیرمرد و دریا همانند دیگر رمان های پر طرفدار تاریخ اقتباس های فراوانی در تئاتر و سینما نوشته و ساخته شده است ولی از نزدیک ترین اقتباس ها به رمان ارنست همینگوی می توان از دو فیلم سینمایی و یک فیلم تلویزیونی و یک انیمیشن کوتاه روسی نام برد که نام همه آنها پیرمرد و دریا است. اولین فیلم سینمایی آن در سال ۱۹۵۸ در کشور آمریکا به کارگردانی جان استورجس و فرد زینمان ساخته شد. در سال ۱۹۹۰ یک فیلم تلویزیونی به کارگردانی جود تیلر ساخته و پخش شده است که در آن آنتونی کوئین نقش پیرمرد ماهیگیر را ایفا می کند. در سال ۱۹۹۹ الکساندر پتروف انیمیشن کوتاه و مشهور پیرمرد و دریا را با تکنیک نقاشی بر روی شیشه ساخته و آخرین اثر سینمایی توسط مت دین در سال ۲۰۱۸ کلید خورده است که تمامی آنها جایزه های بزرگ تلویزیونی و سینمایی را از آن خود کردند.

کتاب شناسی

همانگونه که اشاره شد از همینگوی ۱۶ کتاب در زمان حیات منتشر شده که با نام های "سه داستان و ده شعر "در سال 1۹۲۳، "در زمان ما " در سال ۱۹۲۴، "مردان بدون زن " در سال ۱۹۲۷، "برنده هیچ نمی برد " در سال ۱۹۳۳، "خورشید همچنان می دمد " در سال ۱۹۲۶، "وداع با اسلحه " ۱۹۲۹، "مرگ در بعد از ظهر " ۱۹۳۲، "تپه های سبز آفریقا " ۱۹۳۵، "برف های کلیمانجارو " ۱۹۳۶، "داشتن و نداشتن " ۱۹۳۷، "ستون پنجم و چهل و نه داستان کوتاه " ۱۹۳۸، "زنگها برای که به صدا درمی آیند "۱۹۴۰،"بهترین داستان های جنگ تمام زمان ها " ۱۹۴۲، "در امتداد رودخانه به سمت درخت ها " ۱۹۵۰، "پیرمرد و دریا " ۱۹۵۲ و "مجموعه اشعار " در سال ۱۹۶۰ منتشر شده است.

برای بهتر شناختن کتاب های همینگوی می توان به کتاب "وداع با اسلحه " اشاره کرد که در آن زندگی جوانی آمریکایی را روایت می کند که به ارتش ایتالیا می پیوندد و بعد از مجروح شدن در بیمارستان دلباخته دختری زیبا می شود. ولی می بایست به جنگ برگردد. کتاب "برف های کلیمانجارو " روایت زندگی هری است که به دلیل بیماری قانقاریا با مرگ دست و پنجه نرم می کند و به مرور دردهای گذشته اش می نشیند؛ و یا کتاب "زنگها برای که به صدا درمی آیند "، همینگوی در این کتاب به روایت جوانی می پردازد که در خلال جنگ داخلی اسپانیا دلباخته دختری به نام ماریا می شود. همچنین او در کتاب "داشتن و نداشتن " از مردی شریف می گوید که به دلیل فقر به سوی جرم و جنایت کشانده می شود. وی در کتاب "قاتلین " داستان دو آدمکش را روایت می کند که برای به قتل رساندن اندرسون اجیر شدند ولی او خود نیز پذیرای مرگ خویش است. در کتاب "خورشید همچنان می دمد " دو نویسنده به دلیل هجمه جنگ سعی در مسافرت و خوشی دارند. کتاب "تپه هایی همچون فیلهای سفید " داستان ساده دو عاشقی است که به سمت بارسلون حرکت می کنند. همان گونه که مشاهده کردید داستان های او ساده و روزمرگی زندگی تک تک ما انسان هاست و همین سادگی به جذابیت آثار او کمک می کند.

 از همینگوی بعد از مرگ هفت کتاب با نام های "پاریس جشن بیکران، عیش مدام، ضیافت سیار " در سال ۱۹۶۴، "با نام ارنست همینگوی " (یادداشتهای همینگوی از سال های اولیه اقامت در پاریس) ۱۹۶۷، " داستان های کانزاس سیتی استار " در سال ۱۹۷۰، "جزایر در طوفان " ۱۹۷۰، " باغ عدن (رمان ناتمام) ۱۹۷۰، "حقیقت در اولین تابش " ۱۹۹۹ و "تابستان خطرناک " ۱۹۶۱ منتشر شده است.

مترجم

کتاب های همینگوی بسیار سریعتر از دیگر نویسندگان هم عصر خودش در ایران ترجمه شد و مورد استقبال قرار گرفت. اولین اثری که از همینگوی ترجمه شده کتاب "زندگی خوش و کوتاه فرانسیس مکوبر " است که به قلم ابراهیم گلستان در انتشارات امیرکبیر به سال ۱۳۲۸ منتشر شد. نثر ساده و واژگانی محدود مورد استفاده همینگوی، تعداد زیادی از مترجمان را به طرف خود کشید ولی در طول زمان مشخص شد این نثر ساده دارای مفاهیم دشواری است تا جایی که ترجمه نجف دریابندری در سال ۱۳۶۳ از کتاب پیرمرد و دریا مورد قبول خود او نیست. با اینکه پرتیراژترین ترجمه از سال ۱۳۵۴ تا کنون ترجمه نازنین عظیما است ولی چند سالی می شود که دانیال شیرمحمدی در حال تلاش است تا با ترجمه کتاب های شاخص اوایل قرن بیستم همانند شازده کوچولو و پیرمرد و دریا مفاهیم جدیدی از دل این کلمات ساده استخراج کند.

ویکی پدیای پیرمرد ودریا

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%AF_%D9%88_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7

سخن آخر

اگر تا کنون با من همراه بودید با ارنست همینگوی و کتاب هایش به خصوص پیرمرد و دریا آشنایی پیدا کرده اید. اگر این کتاب را خوانده اید پیشنهاد نگارنده خواندن ترجمه دانیال شیرمحمدی است تا با مقایسه آن با ترجمه های پیشین به ریزه کاری های هنر ترجمه با استفاده از یک شاهکار هنری کوتاه آشنا شوید و اگر هنوز این کتاب نخوانده اید می توانید با استفاده از کتابخانه همراه کتابچین و یا هر کتابخانه همراه دیگری که انتخاب می کنید، با قیمت مناسب و بدون استفاده از کتاب کاغذی آن را بخوانید و لذت ببرید و به این بیاندیشید که چرا یک کتاب کم حجم ماندگار شد.

به قلم حمید عاشقعلی