کتاب صوتی کیمیاگر

کیمیاگر، رونوشتی از داستانی کهن

کیمیاگر جزء آن دسته از کتاب ها می باشد که محل اختلاف بسیاری از منتقدان است. فاصله این اختلاف محدود به چند نظر نمی باشد. بلکه این فاصله از عشق به کتاب تا تنفر از آن است. اما چیزی که باید آن را قبول کرد این است که این کتاب در سال های گذشته توانسته فروش خوبی در سطح دنیا داشته باشد و به 50 زبان زنده دنیا ترجمه می شود. این یعنی در جذب مخاطب موفق بوده و مخاطب بالایی نیز دارد. بنابراین سعی می کنیم در نقد این کتاب جانب احتیاط را رعایت کنیم.  قبل از ورود به بحث اصلی و رفتن سراغ سبک شناسی و تحلیل محتوا بهتر است کمی از اصل داستان صحبت کنیم.

نویسنده این کتاب در زمان جوانی زمانی به ایران سفر می کند و در ایران با مولوی و عقاید و داستان های او آشنا می شود. این جمله را گفتم تا به نوعی بر این فرضیه که کیمیاگر را رونوشتی از داستان مولوی می دانند صحه بگذارم. البته عده ای نیز معتقد هستند که داستانی یونانی سرچشمه این کتاب بوده است. اما نزدیکی شخصیت ها  و روند داستان و مفهوم کیمیاگر به داستان مولوی می توان با اطمینان بالایی گفت که این کتاب رو نوشتی کامل از داستان مولوی است. این اتفاق برای خواننده ایرانی مانند شمشیر دولبه می باشد.

از طرفی به علت رونوشت بودن زبان و مفهوم اصلی داستان از داستانی ایرانی، خواننده ایرانی می تواند آن را درک کند و به نوعی با آن به راحتی یک نوشته ایرانی کنار بیاید. اما لبه دوم شمشیر این است که ایرانیان در زبان هم که شده باشد، نسبت به داشته هایشان تعصب خاصی دارند. شاید یک ایرانی تا آخر عمرش نمی دانست که همچنین داستانی در در مولوی وجود دارد اما به علت رونوشت بودن کیمیاگر نسبت به آن گارد میگیرد.

سبک نوشتاری

همانطور که در نقد و تحلیل اکثر کتاب ها و رمان های خارجی بحث کردیم چندان نمی توان از نظر سبک نوشتاری و گفتاری این کتاب ها بحث کرد. چرا که ما به زبان مبدا آشنا نیستیم و تنها تصویری از کتاب اصلی را که ساخته دست مترجم میباشد می بینیم. با این حال تقریبا می توان گفت کتاب کیمیاگر از نوشتار چندان درستی بهره نمی برد. ظاهرا نویسنده خود بسیار متاثر از داستان بوده و این امر باعث عجله در نگارش شده است. برخی از قسمت ها بی آرایش و پیرایش خاصی نگارش شده است و عجله در نوشتن کاملا مشهود است. جز این می توان سبک کلی کیمیاگر را به نوئی سورئال دانست. اما در این هم اتفاق نظر نمی باشد. از طرفی این کتاب را سورئال می خوانند که در آن عالم خواب تاثیر بسزایی دارد. اما از سوی دیگر خواب و خواب دیدن در دنیای رئال نیز یک اتفاق طبیعی و عادی محسوب می شود. از این رو در کل با قطعیت نیز نمی توان گفت که کیمیاگر از کدام سبک پیروی می کند.

به نظر محتوا کتاب بیش از نوع نوشتار آن توانسته مخاطبان را جذب کند. مفهوم و هدفی که کیمیاگر دنبال می کند آنقدر توانسته جذاب باشد که اذیت های متن و نوشتار آن تقریبا به چشم نمی آید. بنابراین بهتر است سخن را در سبک نوشتار طولانی نکنیم و زودتر سراغ محتوا آن بریم که توانسته کتاب را در جهان مطرح کند و نویسنده آن را به شهرت قابل توجهی برساند.

محتوا در کیمیاگر

همانطور که در ابتدای متن عرض کردیم کیمیاگر از محتوایی کهن از ادبیات شرقی و ایرانی استفاده کرده است. متن و هدف کلی داستان چنان بالا و مهم است که توانسته دل مخاطبان خود را به دست بگیرد. شاید بتوان نام این کتاب را مدخلی برای دانستن این هدف والا دانست. کیمیاگر را در حقیقت تبدیل مس به طلا می نامند. این قلب و تبدیل یک تبدیل با ارزش محسوب می شود که در دوران های مختلف بسیاری در پی آن بودند. اما در این کتاب به زیبایی می خواهد نشان دهد که کیمیاگر اصلی خود ما هستیم و مسی که به طلا باید تبدیل کنیم روح و قلب ماست. این تبدیل به زیبایی و آرامی و با عبارت بهتر با تبدیل تدریجی اتفاق می افتد. این روند باعث می شود مخاطب خود را در داستان حس کند و نه تنها خود را دور از داستان نداند بلکه بتواند به نوعی محتوای داستان را در زندگی خود پیاده کند.

می دانید، مهم نیست اصل داستان از کجاست و چه مقدار ارزش هنری دارد یا ندارد. ما گاهی در بحث های نقد و تحلیل آنقدر درگیر فرم و ظاهر می شویم که یادمان می رود نویسنده چه قصد و هدفی داشته است. هدف نویسنده کیمیاگر آنقدر والاست که می تواند این کتاب را فارغ از هرگونه بحث ارزش گذاری، تبدیل به یک کتاب عالی بکند. که این اتفاق نیز در دنیای ادبیات برای این کتاب افتاده است.

به قلم: مرتضی ملک جاری